Uslubiy majmua

Texnooptimizm.
Ammo qayd etilgan qarashlar 60-yillarning boshlariga kelib 
texnokratik kayfiyatlarning yangi to‗lqini bilan chetga surib qo‗yildi va qariyb ikki o‗n yillik 
mobaynida ommaviy ongga o‗z ta‘sirini yo‗qotdi. Bunga urushdan keyingi davrda jahonning 
deyarli barcha iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarini qamrab olgan sanoat yuksalishi sabab bo‗ldi. 
50-60-yillarda ijtimoiy taraqqiyot istiqbollari G‗arbda ham, SHarqda ham aksariyat mamlakatlar 
uchun porloq bo‗lib tuyular edi.. Ijtimoiy ongda har qanday dunyoviy va hatto koinot 
muammolarini fan va texnika yordamida hal qilish mumkin degan illyuziyani yaratgan 
texnooptimistik kayfiyatlar kuchaydi Bunday qarashlar «iste‘mol jamiyati»ni ijtimoiy rivojlanish 
maqsadi deb e‘lon qilgan ko‗p sonli nazariyalarda o‗z aksini topdi. Ayni shu davrda «industrial», 
«postindustrial», «texnotron», «informatsion» jamiyatlarning turli konsepsiyalarini yaratish 
ustida faol ish olib borildi.
1957 yilda taniqli iqtisodchi va sotsiolog J.Gelbreyt «Serobgarchilik jamiyati» kitobini 
e‘lon qildi va uning asosiy g‗oyalarini keyinchalik o‗zining «YAngi industrial jamiyat» deb 
1
Каримов И. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг 
йўллари ва чоралари. -Т.: Ўзбекистон, 2009. –Б.30 

---

111 
nomlangan boshqa asarida rivojlantirdi. Uning asarlarida inson fan va texnika sohasida 
erishayotgan yutuqlarga yuksak va faqat ijobiy baho beriladi, mazkur yutuqlar ta‘sirida jamiyat 
iqtisodiy va ijtimoiy tuzilmalarida chuqur o‗zgarishlar yuz berayotganiga e‘tibor qaratiladi.
Taniqli fransuz faylasufi R.Aron asarlarida, shuningdek, uning 1956-1959 yillarda 
Sorbonna universitetida o‗qilgan ma‘ruzalarida, amerikalik siyosatshunos U.Rostouning 1960 
yilda chop etilgan va o‗z davrida shov-shuvga sabab bo‗lgan «Iqtisodiy o‗sish bosqichlari. 
Nokommunistik manifest» kitobida «industrial jamiyat» nazariyasi yanada to‗laroq asoslab 
berildi.
Bu olimlar fikriga ko‗ra, fan-texnika inqilobi ta‘sirida «odatdagi» agrar jamiyat o‗rnini 
sanoat jihatidan taraqqiy etgan «industrial» jamiyat egallaydi va bu erda bozor sharoitida 
ommaviy ishlab chiqarish birinchi o‗ringa chiqadi. Sanoatning rivojlanish va texnika 
yutuqlaridan foydalanish darajasi bunday jamiyat progressivligining bosh mezonlariga aylanadi.
Jamiyat hayotining barcha sohalariga kompyuterlarning keng joriy etilishi yangi 
nazariyalar, chunonchi: «postindustrial», «informatsion» (D.Bell, G.Kan, J.Furaste, A.Turen), 
«texnotron» (Z.Bjezinskiy, J.J.Servan-SHrayber), «o‗ta industrial», «kompyuter» (A.Toffler) 
jamiyati nazariyalari yuzaga kelishiga sabab bo‗ldi. Ularda ijtimoiy taraqqiyotning asosiy 
mezoni sifatida texnika yutuqlari, aniqrog‗i faqatgina ular emas, balki fan va ta‘limning 
rivojlanishi amal qiladi. Kompyuter texnikasi negizida yaratilgan yangi texnologiyalarning 
amalga joriy etilishi taraqqiyotning muhim mezoni hisoblanadi.
Amerikalik taniqli faylasuf va sotsiolog D.Bell bo‗lg‗usi ijtimoiy qurilish shakl-
shamoyillarini belgilar ekan, hali Internet paydo bo‗lishidan ancha oldin shunday degan edi: 
«SHunga ishonchim komilki, axborot va nazariy bilim postindustrial jamiyatning strategik 
resurslaridir. Bundan tashqari, o‗zining yangi rolida ular hozirgi tarixning tub burilish 
nuqtalaridir»
50
.
D.Bell birinchi burilish nuqtasi sifatida hozirgi jamiyatda «umumiy bilim» sifatida asosiy 
ishlab chiqaruvchi kuchga aylangan fan xususiyatining o‗zgarishini qayd etadi. Ikkinchi burilish 
nuqtasi yangi texnologiyalar paydo bo‗lishi bilan bog‗liq bo‗lib, ular, sanoat inqilobi davri 
texnologiyalaridan farqli o‗laroq, o‗ta moslashuvchan va osongina qayta ixtisoslashtirilishi 
mumkin. U «Hozirgi texnologiya betakror va ayni vaqtda rang-barang natijalarga erishish uchun 
ko‗p sonli muqobil yo‗llar ochadi, bunda moddiy ne‘matlar ishlab chiqarish mislsiz darajada 
o‗sadi. Bular – imkoniyatlar, hamma gap ularni ro‗yobga chiqarishda»
51
, deb qayd etgan edi.