Toshkent tibbiyot akademiyasi huzuridagi harbiy-tibbiyot fakulteti

Joy xususiyati 
Xarita o„lchamida aniqlanayotgan masofa 
uzunligini ko„paytirish qiymati 
1:50 000 
1:100 000 
1:200 000 
Tog„li(o„rta kesishgan) 
1,15 
1,20 
1,25 
Adirli(o„rta kesishgan)
 
1,05 
1,10 
1,15 
Tekkisli (kam kesishgan) 1,00 
1,00 
1,05 
Xaritadagi chiziq to„g„ri chiziq bo„lsamillimetrga bo„lingan chizgich yoki 
o„lchagich sirkul bilan o„lchanadi. Agar chiziq egri-bugri bo„lsa,u holda chiziq 
kichik-kichik to„g„ri chiziqlarga bo„linadi va har bir bo„lak alohida-alohida 
o„lchagich sirkul bilan o„lchanadi yoki o„lchagich sirkul ignalarining oralig„ini 
kichraytirib (masalan, 2, 3, 4 mm dan qilib) chiziq ustidan a dan oxirigacha v 
gacha o„lchanadi. So„ngra o„lchangan kichik bo„laklar miqdori jamlanib, 
chiziqning xaritadagi umumiy uzunligi aniqlanadi. 
Xaritada o„lchangan chiziqning joydagi uzunligi so„z bilan ifodalangan 
masshtab yordamida aniqlanmoqchi bo„lsa, u vaqtda xaritada o„lchangan 
chiziqning uzunligi xarita masshtabining asosiga ko„paytiriladi. Masalan, 1:100 

---

364 
000 masshtabli xaritada o„lchangan chiziq 4,5sm bo„lsin. Bunda xaritadagi 1sm 
chiziq joyda 100m ga to„gri keladigan xaritada o„lchangan chiziqning 
joydagiuzunligi 4,5x100=450m bo„ladi. 
Xaritadagi chiziqning joydagi uzunligi bevosita chiziqli masshtabdan 
foydalanib aniqlash ancha qulaydir. Buning uchun,o„lchagich sirkul yoki 
chizg„ich bilan xaritadagi chiziqo„lchanadi va o„lchangan chiziqchiziqli 
masshtab ustiga qo„yiladi. Bunda chiziqli masshtabning xaritadagi chiziq 
uzunligiga chiziq teng bo„lgan qismi shu chiziqning joydagi uzunligini bildiradi.
Xaritada egri chiziqlar uzunligini aniqlash uchun ko„pincha kurvimetrdan 
foydalaniladi. Masofani kurvimetr bilan o„lchash o„lchagich sirkul bilan 
o„lchashga qaraganda tezroq bajariladi. 
Bunda o„lchash aniqligi o„lchagich sirkul yoki hatto chizg„ich bilan 
o„lchanganligiga qaraganda ham birmuncha kam bo„ladi. 
Xaritadagi egri chiziqning uzunligini kurvimetr bilan o„lchash uchun uni 
vertikal (tik) holatda ushlab, g„ildiragini chiziq ustidan yurgizib chiqiladi. 
So„ngra kurvimetr shkalasidan qarab uning qancha masofa o„tganligi aniqlanadi. 
Masalan, kurvimetr yurgizilmasdan, uning shkalasi 35 ni ko„rsatgan 
bo„lsa, masofasi aniqlanayotgan egri chiziq ustidan yurgizilgandan so„ngra 
strelka 89 ni ko„rsatsin deylik. Bunda xaritada o„lchangan chiziqning uzunligi 
89-35=54mm ga tengdir. Xaritaning masshtabi 1:25000 bo„lsa, bu chiziqning 
joydagi 
uzunligi 
54x25=1350m; 
masshtab 
1:50000 
bo„lganda 
esa, 
54x50=2700m ga tengdir.