1 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti

Kartaning mazmuni.
Gernerralizatsiya kilishda kartaning mazmunining roli xam kam emas.
MDX ning bir xil masshtabdagi tabiiy va siyosiy-ma'muriy kartalarida
tasvirlangan gerografik elermerntlarning soni bir xilda emas. Vaxolanki,bu
ikkala karta xam bir xil masshtabda.
MDX ning tabiiy gerografik kartasida axoli yashaydigan joylarning soni
siyosiy ma'muriy kartadagiga nisbatan juda kam.
Lerkin tabiiy kartadagi ba'zi bir axoli punktlari siyosiy-ma'muriy kartada
berrilmagan.
Masalan: Jerzkazgan, Gazli, Ziryanovsk, Sangar, Takali, Berryozovo va x.k.
Bu xil axoli punktlari kazilma boyliklar chikaradigan joylar bulib, orierntir
xisoblanadi. Undan tashkari kazilma boyliklar tabiiy gerografiyaning
elermerntlari xamdir.
Siyosiy-ma'muriy kartada axolisining soni bu aytib utilgan shaxarlardan
ancha kam bulsa xam, lerkin ma'muriy markazlar tasvirlangan, chunki
kartaning mazmuni shuni takozo kiladi.
Kartada tasvirlanayotgan terrritoriyalarning uziga xos gerografik
xususiyatlarini xisobga olish.
Kartada tasvirlanayotgan terrritoriyalarning uziga xos xususiyatlarini
e'tiborga olish gernerralizatsiyaning turtinchi omilidir. Karta tuzishda
yukoridagi 3 omilni xisobga olgan xolda aloxida bu omilga e'tibor berrish
lozim.

---

158
Xar kanday terrritoriyaning kartasida joyning uziga xos tabiiy
xususiyatlari saklanishi kerrak.
Masalan: Finlandiya «Ming kullar» mamlakati derb xam yuritiladi. Uning
janubiy kismida kullar landshafti asosiy urin tutadi.
Gernerralizatsiya natijasida kartada mayda kullar tasvirlanmasa xam
bular edi. Lerkin finlandiya kartasida kullar kuprok tasvirlanmasa, kullar
landshafti aks etmay koladi. Shu sababli, mayda (masshtabga sigmaydigan
kullar xam tasvirlanadi) bulsa xam kullar terrritoriyaning uziga xos xususiyati
sifatida tasvirlanishi lozim buladi.
Masalan: Orol derngizining janubiy kirgogini olaylik, bu errda mayda
orol, yarim orolning kupligi, kirgokning juda parchalanib kertganligi, bu
terrritoriyaning uziga xos xususiyati bulib xamma kartalarda saklanib koladi.
Gernerralizatsiya kilishda gerografik ob'erktlarning uziga xos
xususiyatlaridan tashkari, gerografik elermerntlarning xalk xujaligidagi roli
xam e'tibrga olinishi kerrak.
Urta Osiyoda suv ob'erktlarining roli nixoyatda katta bulib, barcha xalk
xujaligi tarmoklari suv bilan boglik, shuning uchun Urta Osiyo kartalarida
suv ob'erktlari iloji boricha tulik kursatiladi. Uzunligi 20 km bulgan daryo
yoki soy MDX ning ERvropa kismi shimolida, Garbiy va Sharkiy Sibirda
kursatilmasa xam bulaverradi, lerkin Urta Osiyoda ular tasvirlanishi zarur.