1 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti

8. Kartogramma usuli
Kartogramma usuli derb, muayyan chergaradagi, asosan ma'muriy chergara
doirasidagi vokera va xodisalarni nisbiy mikdorda kursatish usuliga aytiladi.
Kartodiagramma usuliga uxshab kartogramma usuli xam statistik usul bulib,
kuprok sotsial-iktisodiy kartalar tuzishda kullaniladi. Lerkin kartogramma usuli

---

141
kartodiagramma usulidan fark kilib nisbiy mikdorda berriladi. Masalan: axolining
zichligi, umumiy axoliga nisbatan erkaklar salmogi, ayollar salmogi, ishga yarokli
kishilar soni va x.k. Shuningderk kishlok xujaligi ekinlarining xosildorligi, xar 100
gerktar kishlok xujalik erridan kancha gusht, sut, jun, va boshka maxsulotlar
olinishini xam kartogramma usulida tasvirlasa buladi. Kartogrammada berriladigan
mikdor kursatgichlar rang yoki shtrixlar bilan kursatiladi. Rangni och yoki tuk berrib
kursatkichlarning nisbiy mikdorini tasvirlash mumkin. Agar rang yoki shtrix
kuyuklashib borsa, internsivlik yoki mikdor kursatkichning oshib borishini bildiradi.
Misol uchun Uzberkistoning paxta ekiladigan rayonlarida xar bir gerktardan
olinadigan paxta xosilini kursatuvchi kartada xosildorlikning oshib borishini rangni
kuyuklashtirib borish yoki shtrixlarni zichlashtirib borish bilan kurish mumkin.
Buning uchun avval rayonlar paxta xosildorligiga karab gruppalarga bulinadi:
1. 15 serntnerrdan 20 serntnerrgacha;
2. 20 serntnerrdan 25 serntnerrgacha;
3. 25 serntnerrdan 30 serntnerrgacha;
4. 30 serntnerrdan ortik xosil olinadigan rayonlarga bulib, turt xil kuyuklikda
rang bilan tasvirlanadi
.
Kartogrammada tasvirlangan vokera va xodisalarni bir-biri bilan takkoslash uchun
shkalalar yoki pogonalar orasidagi mikdorlar bir xil bulishi kerrak. Bizning
misolimizda ular orasidagi fark 5 serntnerrni tashkil kiladi. Ba'zan shu xil vokera va
xodisalar bulmaydigan joylar xam rangga va shtrixga buyalib kursatilib berriladi.
Masalan: Uzberkistonda paxta xosildorligini tasvirlovchi kartada paxta ekilmaydigan
Ustyurt platosi, Kizilkum chuli xam paxta ekiladigan joylar rangiga buyab
kursatilaverradi. Bu albatta, tugri emas. Shuning uchun tasvirlanayotgan vokera va
xodisalar mavjud bulgan joylar chergaralari oldindan berlgilab olinishi kerrak.
Kartogramma usuli kartadiogramma yoki nuktalar usuli bilan birga kushib kullanilsa,
kartaning mazmuni yanada boyiydi.