1 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti

Tayanch suzlari.
Planshert, vizir chizgichi, vizirlash, masshtab, shartli berlgilar, plan olish nuktasi, maydon va
marshrut plani, kadamlar masshtabi, diogonal yul.
13. Mavzu: AEROFOTOS'ERMKA
REJA
1. Aerofotos'yomka va uning xalk xujaligidagi axamiyati.
2. Joyni samolyotdan turib suratga olish.
3. Aerofotosuratning masshtabi.
4. Aerofototopografik plan olish tugrisida tushuncha.
1.Aerofotos'yomka va uning xalk xujaligidagi axamiyati
Joyni samolyotdan turib suratga olishga aerofotos'yomka deryiladi.

---

122
Aerofotos'yomka natijasida err yuzasining suratlari (aerosuratlari) xosil kilinadi. Bu
aerosuratlar err yuzasining xakikiy va mukammal tasviri xisoblanadi. Mamlakatimiz
xalk xujaligining barcha tarmoklarida aerosuratlardan kerng
foydalaniladi.Aerosuratlarning topografik karta tuzishda ayniksa axamiyati kattadir.
Aerosuratlar asosida topografik kartalar tuzishni aerofototopografik plan
olish deryiladi. Aerofototopografik plan olish aviatsiya, optika va fotografiyaning
tarakkiy etishi natijasida vujudga kerlgan plan olish usulidir. Bu usul xozirgi vaktda
topografik karta tuzishining asosiy usuli xisoblanadi. Aerofototopografik plan olish
usulining kullanishi kiska muddat ichida mamlakatimizning turli topografik
kartalarini tuzishga imkon berrdi. Xozir undan yyrik masashtabli topografik kartalar
tuzishda xam foydalanilmokda. Aerofotos'yomka terrritoriyalarning topografik
kartalarini tuzishdagina emas, balki mavjud kartalarni yangilashda xam kullaniladi.
Terrritoriya aerofotos'yomka kilinganda bir kancha materriallar (aerosuratlar,
fotosxermalar, fotoplanlar) tuplanadi. Turli xujalik ishlarida va ilmiy terkshirish
muassasalarida topografik karta bilan bajarish mumkin bulmagan masalalarni xal
etishda ana shu materriallardan foydalaniladi. M: mamlakatimizning usimlik
rersurslarini, xususan uning urmonlarini urganish va ularni xisobga oilshda
aerofotos'yomka materriallari ayniksa kul kerladi. MDX. Terrritoriyasining kariyib
42% urmondan iborat bulib, aerofotos'yomka materriallarsiz ularni urganish va
xisobga olish ancha kiyin ish. Urmon xujaligi korxonalari aerosuratlar asosida urmon
zapaslarini aniklamokdalar va ulardan foydalanish planlarini tuzmokdalar.
Botkokliklar xam aerofotos'yomka asosida urganilmokda. Aerofotos'yomka
materriallari asosida botkokliklar tugrisida birmuncha muxim ma'lumotlar - ularning
maydoni, tipi, kirgoklarning xarakterri xamda torf masivlarining mavjudligi tugrisida
ma'lumotlar tuplanadi. Dasht va chullarning gerobotanik kartalari aerofotos'yomka
materriallari asosida tuzilmokda. Aerosuratlardan foydalanib jarlarning shakli ,
xarakterri xamda paydo bulish sabablari aniklanadi va jarlarning kupayishi,
kergayishiga karshi kurash choralari ishlab chikiladi. Gerologlar aerosuratdan
foydalanib katlamlarning joylanishini, tog jinslarining xarakterrini bilib oladilar va
foydali kazilmalar bor rayonlarni berlgilab chikadilar. Aerofotos'yomka
gidrorersurslarni urganishda xam katta rol uynaydi. Darer, kul va soylar xisobga
olinadi. Ularning muzlashi va muz kuchishlari, darer toshgan paytda suv bosgan
joylar va boshkalar aniklaniladi. Darerlarning suvi kamaygan paytda olingan
aerosuratlar yordamida kerma katnovi va yogoch okizish uchun tusiklik kiladigan

---

123
sayoz joylar, ostonalar, sharsharalar va boshkalar berlgilanadi. Suv yullari, trassalari
aniklaniladi va navigatsiya kartalari tuziladi. Keryingi yillarda aerofotos'yomka
materriallaridan foydalanib, kul, derngiz, suv omborlari tagining rerlfi urganilmokda.
Shuningderk kG`xujaligida yarokli errlarni xisobga olishda, err tuzish va errdan
unumli foydalanishda, yul kurilishi, kanal kazish, turli gidroterxnik inshoatlar kurish
va boshka xG`xujaligining turli soxalarida aerofotos'yomkadan foydalanilmokda.