“Oʻzbekiston tarixi” fanidan

Shuturvor
 
Shuturvor
 
Шутурвор 
bir tuya ko‘taradigan yuk. Bir tuya 
yuki. Shuturvor ikki botmon – 16 pud 
yoki 256 kg bo‘lgan. 
GLOSSARIY 
9-mavzu 
tamaning 
o‘zbek tilida 
nomlanishi 
Atamaning 
ingliz tilida 
nomlanishi
Atamaning rus 
tilida 
nomlanishi
Atamaning ma'nosi
Atamaning 
o‘zbek tilida 
nomlanishi 
 
Atamaning 
ingliz tilida 
nomlanishi
Atamaning rus 
tilida 
nomlanishi 
Atamaning ma'nosi 
Amudaryo 
bo’limi
 
Amudarya 
department 
Амударьински
й отдел
Rossiya imperiyasi tomonidan 1873-
yilda Xiva 
xonligi 
bo‘ysundirilib 
Gandimiyon 
shartnomasi imzolangach, 1874-yilda 
Xiva xoni faoliyatini nazorat qilib turish 
uchun 
tuzilgan 
bo‘lim. 
Amudaryo 
bo‘limining 
qarorgohi 

---

Petroaleksandrovskda (hozirgi To‘rtkul) 
joylashgan. 
Rossiya 
va 
Turkiston 
general-gubernatorligi bilan Xiva xonligi 
o‘rtasidagi munosabatlar shu yerdan turib 
boshqarilgan. Amudaryo bo‘limi 1917-
yilga qadar faoliyat ko‘rsatgan.
 
Andijon 
qo’zg’oloni
 
Andijan 
uprising 
Андижанское 
восстание 
1898-yilda 
Muhammad 
Ali 
eshon 
(Dukchi eshon) boshchiligida Farg‘ona 
vodiysida Rossiya mustamlakachilariga 
qarshi 
ko‘tarilgan 
qo‘zg‘olon. 
Qo‘zg‘olon markazi asosan Andijon 
uyezdi 
bo‘lganligi sababli tarixda 
shunday nom olgan. 
Avliyoota
 
Avliyoota 
Авлияата 
hozirgi Qozog‘istondagi Taroz (Jambul) 
shahrining 1938-yilgacha bo‘lgan nomi. 
Shaharning 
nomi 
valiylardan 
biri 
Qoraxon nomiga shunday atalgan deb 
taxmin qilinadi. 
Ekspansiya 
Expansion 
Экспансия 
(lotincha 
“expancio” – kengayish, 
tarqalish) – mustamlakachi davlatlarning 
o‘zga xalqlar hududi, ularning boyliklari 
va 
bozorlarini 
egallash 
uchun 
bosqinchilik harakatlari. Masalan: tarixda 
Buyuk Britaniya Hindistonni, Rossiya 
imperiyasi esa O‘rta Osiyo va Kavkaz 
hududlarini o‘z ta‘sir doirasiga tushirish 
uchun 
xuddi 
shunday 
(ekspansiv) 
harakatni amalga oshirganlar. 
Eshon
 
Ishan 
Ишан 
ulug‘ avlodlarning va so‘fiylik oqimidagi 
diniy rahnamolarning faxriy unvoni. 
Eshonlar 
musulmonlar 
jamoasining 
boshlig‘i, 
murabbiysi 
shuningdek, 
darveshlarning ham diniy murabbiysi 

---

hisoblangan. O‘rta asrlarda so‘fiylik 
oqimi rahnamolariga murojaat qilishda 
ularning ismlari o‘rniga “eshon”, ba‘zan 
“pir” so‘zlari ishlatilgan. 
Imperiya
 
Empire 
Империя 
qadimda va o‘rta asrlarda, shuningdek, 
XX 
asr 
boshlarigacha 
monarxiya 
davlatlarining 
nomi. 
Imperiyaning 
boshlig‘i imperator hisoblanadi. 
Tarixda 
Aleksandr 
Makedonskiy 
(Iskandar Zulqarnayn) davlati (mil. avv. 
334-323), Rim davlati (mil. avv. 14-
milodiy – 476-yillar), Vizantiya (395-
1453), 
Franklar 
davlati 
(800-843), 
German davlatlarining “Muqaddas Rim 
imperiyasi” (962-1806), Usmoniylar 
davlati (1299-1923) va Yevropaning 
qator katta-kichik davlatlari iperiya deb 
yuritilgan. Rossiyada imperiya Pyotr I 
davridan (1721-yildan) to monarxiya 
qulagunigacha (1917-yil oktabr) mavjud 
bo‘lgan. Imperiya davlati ko‘pincha 
mustamlaka qilingan hududlardan tashkil 
topadi va yangi yerlarni bosib olish 
hisobiga kengayib boradi. 
Jadidchilik 
Jadid 
Джадид 
(arabcha “jadid” – yangi) – yangilanish, 
yangi zamonaviy maktab, matbaa, milliy 
taraqqiyot 
usullari, 
yo‘llari 
tarafdorlarining umumiy nomi. 
Konka
 
Konka 
Конка 
to‘rt 
yoki 
oltita 
ot 
bilan 
harakatlantiriladigan bir vagonli, tor izli 
shahar transporti. Toshkentda dastlabki 
konka XIX asrning oxirida qurilib, Xadra 

---

bilan Temir yo‘l vokzali orasida 
qatnagan. 
Undan 
1915-yilgacha 
foydalanilgan. 
Mustamlaka 
tartibi
 
Colonial order 
Колониальный 
порядок 
urushib bosib olingan hudud aholisining 
siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va ma‘naviy 
qaramga aylantirishga xizmat qiluvchi 
boshqarish usuli. 
Oqmachit
 
Oqmachit 
Акмечеть 
Qo‘qon xonligining eng shimolidagi 
chegara qal‟asi. Hozirgi Qozog‘istonning 
Qizil-O‘rda shahriga to‘g‘ri keladi. 
Rossiya 
qo‘shinlari 
1853-yilda 
Oqmachitni egallashlaridan O‘rta Osiyo 
xonliklarini 
istilo 
qilish 
jarayoni 
boshlangan. 
Otin
 
Otin 
Атин 
eski 
diniy 
maktablarda 
qizlar 
o‘qituvchisi. Otinlar ayollar o‘rtasidagi 
diniy 
marosimlarni 
o‘tkazishda 
boshchilik qilib, ularga diniy ta‘limot 
berib, 
ulardan 
tushadigan 
daromad 
hisobiga yashaganlar.
Protektorat 
Protektorat 
Протекторат 
(lotincha “protektor” – homiy) – 
mustamlaka mamlakatlar qaramligining 
bir shakli. Bunday qaramlikka tushgan 
mamlakat 
garchi 
ichki 
siyosatda 
birmuncha mustaqilligini saqlab qolsada, 
lekin 
tashqi 
siyosati 
va 
mudofaa 
masalalari uning ustidan protektorat 
o‘rnatgan davlat ixtiyoriga o‘tadi. 
Masalan: 
Rossiya imperiyasi Xiva xonligi va 
Buxoro xonligini o‘ziga qaram qilib 
olgach, ular ustidan o‘z protektoratini 

---

ham o‘rnatgan edi. Xonlar ichki 
siyosatda mustaqil bo‘lsalarda, tashqi 
siyosiy masalalarni rus imperatori rozi-
rizoligi bilan, ular bilan maslahatlashib 
yuritishga majbur bo‘lganlar.
Vassal
 
Vassal 
Вассал 
1) Ilk o‘rta asrlarda G‘arbiy Yevropada 
xo‘jayin (senor, feodal)ga qaram bo‘lgan 
xizmatkor (dehqon). 
2) XIX asrning ikkinchi yarmi – XX asr 
boshlarida bir davlat tomonidan ikkinchi 
davlatni siyosiy jihatdan o‘ziga to‘la 
qaram qilib olib, u yerda o‘z siyosatini 
yurgizishi 
vassallik 
deb 
atalgan. 
Masalan: 1868-yilda Rossiya imperiyasi 
Buxoro Amirligini, 1873-yilda Xiva 
xonligini bosib olgach, imzolangan 
shartnomaga ko‘ra bu ikkita xonlik 
Rossiyaning vassaliga aylantirilgan.
Yosh 
buxoroliklar
 
Young 
bukharians 
Младобухарцы Buxoro jadidlarining so‘l oqimidan 
tashkil topgan partiya. Taraqqiyparvar va 
mahalliy 
burjuaziya 
vakillarini 
birlashtirgan. Yosh Buxoroliklar dastlab 
mavjud 
feodal 
tuzumga 
qarshi 
demokratik 
islohotlar 
o‘tkazish 
tarafdorlari 
bo‘lganlar. 
Amir 
hokimiyatiga qarshi kurashda muayyan 
tajriba orttirib, o‘zbek va tojik tillarida 
jurnallar tashkil etganlar. 
Yosh xivaliklar
 
Young khivans Младохивинцы Xiva jadidlarining so‘l oqimidan tashkil 
topgan