Toshkent davlat agrar universiteti s. M. Aminov, S. I. Muxamadiyev, S. Sh. Rasulov axborot kommunikatsion

Axborot kommunikatsion texnologiyalar.S.Aminov 
9 
qulay bo‘lib, u elementlar bazasining ikkita (0 va 1) turgun xolatga ega bo‘lishiga 
asoslangandir. 
Barcha sanoq tizimlarda bajariladigan arifmetik amallar o‘nlik sanoq tizimning 
qoidalariga asosan amalga oshiriladi. Ikkilik sanoq tizimida arifmetik amallarni 
bajarish qoidalarini ko’rib chiqamiz. Ikkilik sanoq tizimida arifmetik amallarni 
bajarilish tartibi aynan o‘nlik sanoq tizimi kabi amalga oshiriladi. Ushbu xususiyati 
bilan bu sanoq tizim boshka sanoq tizimlardan ajralib turadi. Ikkilik sanoq tizimda 
bajariladigan arifmetik amallarni aloxida ko’rib chiqamiz. 
Qo‘shish
. Ikkilik sanoq tizimda qo‘shish amali quyidagi qoidalar asosida 
amalga oshiriladi: 
0+0=0; 0+1=1; 1+0=1; 1+1=10 
Agar qo‘shilayotgan razryadda natija ikkita pozitsiyaga ega bo’lsa, (masalan 1 
1=10) unda natijaning oxirgi razryadi yozilib, oldingisi esa keyingi katta razryadga 
siljiydi. 
Masalan: 
12
(10)
1100
(2)
+ 6
(10)
+ 110
(2)
18
(10)
10010
(2) 
10010
(2)
= 1*2
4
+0*2
3
+0*2
2
+1*2
1
+0*2
0
=16+0+0+2+0=18. 
Uch va undan ortiq ikkilik sonlarni qo’shganda razryadlarning siljishiga alohida 
e’tiborni qaratish zarur. Chunki, siljish nafaqat keyingi katta razryadga, balki undan 
keyingi katta razryadlarga ham o’tishi mumkin. 
Ayirish. 
Ayirish amali qo‘shish amaliga teskaridir. Bu yerda, katta 
razryadlardan kichik razryadlarga qarz berish imkoniyatlari mavjud. Ikkilik sanoq 
tizimida ayirish amali quyidagi qoidalar bo‘yicha bajariladi: 
0 - 0 = 0; 1 - 0 = 1; 1 - 1 = 0; 10 - 1 = 1. 
Masalan: 18 10010 
- 5
- 101 
13
1101 
Natijani tekshirib ko’ramiz: 
1101
(2)
=1*2
3
+1*2
2
+0*2
1
+1*2
0
= 8+4+0+1 = 13