E nerge t ikas I a. I. Karshibayev

Gelioenergetika 
- 
energiyani 
quyoshdan 
olish. 
Quyosh 
energetikasining bir nechta texnologiyasi mavjud. Katta sondagi ketma-ket 
va parallel ulangan elementlardan yig‘ilgan, quyoshning nurlanish 
energiyasini to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘zgartiradigan foto elektrogeneratorlar 
quyosh batareyalari degan nom olgan. 
Quyosh energetikasi.
1999 yilda fotoelemetnlar yordamida yillik 
energiya ishlab chiqarish 200 MVtni tashkil etdi. Etakchi davlatlar – 
Yaponiya-80, AQSH-60, Gyermaniya-50 MVt (Rossiya-0,5 MVt). 
Quyoshli suv isitkichlar (quyosh kollektorlari)ning umumiy yuzasi, to‗liq 
bo‗lmagan ma‘lumotlarga asosan, dunyoda 21 mln.m
2
dan oshdi, bunda 
quyosh kollektorlarini yillik ishlab chiqarish 1,7 mln.m
2
dan oshdi. Etakchi 
davlatlar: Yaponiya-7, AQSH-4, Isroil-2,8, Gretsiya-2,0 mln.m
2
(Rossiya-
0,1 mln.m
2
). 1.6-rasmda quyosh energiyasini elektr energiyaga 
o‗zgartiruvchi fotoelektr stansiyasining umumiy ko‘rinishi keltirilgan. 
Qurilishda uy joy, osmono‗par binolar qurilishlarida mablag‗ni iqtisod 
qilish eng dolzarb muammolardan hisoblanib, bunda eng muxim yo‗nalish 
bu tabiiy energiya va resurslardan oqilona foydalanishdir. Dunyoda aholi 
soni yil sayin oshib borishi munosobati bilan energiya iste‘moli xam ortib 
boradi. Organik yoqilg‗ilar-toshko‗mir, neft va tabiiy gazning yerdagi 
zaxiralari cheklangan bo‗lib, vaqt o‗tishi bilan kamayib bormoqda. 
Darhaqiqat, bugun kundalik hayotimizni, iqtisodiyot tarmoqlari 
faoliyatini elektr energiyasiz tasavvur etib bo‗lmaydi. Lekin keyingi 
yillarda unga bo‗lgan ehtiyoj shunchalik oshib ketdiki, bu iste‘mol hajmi 
uni ishlab chiqarish sur‘atidan ham ortishiga olib keldi. Ayni shu jihat esa 
endilikda sohaga innovatsion texnologiyalarni kengroq joriy etish orqali 
uni yanada taraqqiy ettirish bilan birga, tabiiy gaz, neft, ko‗mir kabi 

---

62 
resurslarni tejashni ham taqozo qilmoqda. Mutaxassislarning fikricha, bu 
masalaning tugal echimi bo‗la olmaydi. Negaki, energiya hosil qilishda 
ishlatilayotgan tabiiy boyliklar zaxirasi cheklangan bo‗lib, qachondir uning 
tugashi allaqachon isbotlangan. Ya‘ni hisob-kitoblarga qaraganda, ular 
Shunday sur‘atda ishlatilsa, neft zaxiralari 45-50 yilga, tabiiy gaz 70-75 
yilga, ko‗mir esa 150-160 yilga etar ekan, xolos. Achinarli jihati, 
uglevodorod manbalaridan surunkali foydalanish oqibatida oxirgi yillarda 
sayyoramizda iqlim o‗zgarishi, ozon qatlamining emirilishi kabi global 
ekologik muammolar ham yuzaga kelmoqda. Bularning barchasi dunyo 
hamjamiyati oldiga qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishni 
dolzarb masala sifatida qo‗ymoqda.