E nerge t ikas I a. I. Karshibayev

Reaktorning tuzilishi.
Yadro reaktori aktiv zona, qaytaruvchi 
qurilma, boshqaruv tizimi, rostlovshi va nazorat tizimlari, korpus va 
biologik himoya vositalaridan iborat bo‗ladi. Sterjenlar ko‗rinishidagi 
yadro yoqilg‘isi va shuningdek neytronlarni sekinlatuvchi grafitlar aktiv 
zonaga tushiriladi. Aktiv zona orqali o‘tuvchi issiqlik tashuvchilar 
yordamida issiqlikni uzatishga xizmat qiladi. Issiqlik tashuvchi vazifasini 
suv, suv bug‗i, inyert gazlar va h.k.lar bajarishi mumkin. Issiqlik tashuvchi 
yadro yoqilg‘isi bo‗lgan sterjenlarni yuzalaridan o‘tganida qiziydi va 
qizigan issiqlik tashuvchi issiqligidan keyinchalik foydalanish uchun u 
uzatiladi. Neytronlarning aktiv zona tashqarisiga chiqib ketishiga yo‗l 
quymaslik maqsadida aktiv zona qaytargishlar bilan o‘raladi. Reaktorning 
quvvati maxsus sterjenlar yordamida rostlanadi. Bu sterjenlar aktiv zonaga 
tushirilib, neytronlar oqimining harakati o‗zgartiriladi va natijada yadro 
reaksiyasining tezligi rostlanadi. Issiqlik tashuvchi bug‗ generatoriga 
yuboriladi, uning issiqligi suvga o‘tadi va natijada bug‗ hosil bo‗ladi. Hosil 
qilingan ma‘lum bosimli suv bug‗i turbinaning parraklarini harakatga 
keltiradi.
Yadro reaksiyasi jarayoni kechayotgan paytda barcha jonli 
mavjudotlar uchun o‗ta zararli bo‗lgan nurlarning reaktordan tashqariga 

---

56 
chiqishiga yo‘l quymaslik maqsadida reaktorda biologik himoya vositalari 
qo‗llaniladi. Biologik himoya vositasi vazifasini reaktorni bir necha metrli 
qalinlikda o‗ralgan beton qatlami bajaradi.