E nerge t ikas I a. I. Karshibayev

4.2. Elektr ro’zg’or asboblari va ulardan samarali foydalanish 
Hozirgi kunda xalq xo‘jaligining barcha sohalarida, uy-ro‘zg‘or 
ishlarida ham elektr energiya iste`moli yil sayin o‘sib bormoqda, chunki 
aholi hozirgi kunda uy va xonalarda elektr energiyaning bosh iste`molchisi 
bo‘lgan maishiy texnikani jadallik bilan (kir yuvish mashinalari, oshxona 
kombaynlari, chang yutgichlar, elektr choynaklari, elektr go‘sht 
maydalagichlar, elektr kofe qaynatgichlar va h.k) faol sotib olmoqda. 
1000 V gacha bo‘lgan fuqaro va uy-joy binolarida elektr tarmoqlari 
shartli ravishda ta‘minlaydigan va taqsimlaydigan turlarga bo‘linadi. 
Ta‘minlaydigan tarmoq deb, transformator podstansiyasidan KTQ (kirish 
taqsimlovchi qurilma) gacha va KTQ dan kuch taqsimlovchi punkitgacha 
va yoritish tarmog‘ining guruhiy shetlarigacha bo‘lgan liniya hisoblanadi. 
Taqsimlovchi tarmoq deb, taqsimlovchi punkitlardan ko‘p elektr 
iste‘molchilarigacha bo‘lgan liniyaga aytiladi. 
Guruhiy tarmoqqa quyidagilar kiradi: 

---

229 
-yoritish guruhiy shchitoklaridan yoritkichlargacha bo‘lgan liniyalar; 
-qavatlardagi guruhiy shchitoklardan fuqaro binolari xonadonlaridagi 
elektr iste‘molchilargacha bo‘lgan liniyalar. 
Uy-joy binolarida elektr energiyadan foydalanishni shartli ravishda 
to‘rt guruhga bo‘lish mumkin: 
-yoritish; 
-xonalarni isitish; 
-sovutish va muzlatish; 
-kirlarni va idish tovoqlarni (kir yuvish mashinalari va idish-tovoq 
yuvish mashinalari yordamida) yuvish. 
Uy-joy binolarining qurilishida ko‘pchilik insonlar o‘zlarining tabiga 
qarab, yuqorida sanab o‘tilgan toifalarni turlicha o‘zgartirish mumkin. 
Masalan ba`zi uylarda elektr plitalar o‘rnatilgan, boshqalarida – gazli, 
optimal haroratni ushlab turish uchun bitta xonadonda markaziy isitish, 
boshqasida esa elektr isitgich ishlatilishi mumkin.
Elektr ro‘zg‘or asboblaridan samarali foydalanish avvalambor 
kishilarning o‘zlariga bog‘liq holat. Masalan, oddiy elektr energiya bilan 
ishlaydigan pechlarni olsak, uyni isitishda birinchi mavjud materiallar 
bilan eshik va romlarning tirqishlarini yopib isitish kerak; deraza va 
balkon eshiklariga qalin pardalarni shunday osish kerakki, radiatorni yopib 
qo‘ymasin va issiqlik aylanishiga xalaqit bermasin; oynalarga qo‘shimcha 
polietilen plyonkalar tutib qo‘yish kerak; hojatxona va oshxona 
shamollatish tirqishlarini yarimigacha yopib qo‘yish kerak, hamda tutun 
chiqqichni karton yoki qalin qog‘oz bilan yopish kerak. Barcha ishlab 
chiqarilgan elektr jihozlari pasportlar va ulardan foydalanish bo'yicha 
yo'riqnomalar bilan ta'minlanadi, lekin ularni to'g'ri ishlatish uchun 
mas'uliyati iste'molchiga tegishli. Agar to'g'ridan-to'g'ri oqim ishlatilsa, AC 
quvvat manbai bilan ishlaydigan ko'pgina elektr jihozlari muvaffaqiyatsiz 
bo'ladi. 115-120 Vt quvvatdan maksimal xavfsiz yuk 1400 vattni tashkil 
qiladi. Tarmoq zaryadini ortiqcha yuklaydigan kuchlanishning pasayib 
ketishiga olib keladi va hatto olovga ham olib kelishi mumkin. Termal 
kalitlarga bog'liq bo'lgan issiqlik moslamalari istalgan haroratga yetib 
borilganda va harorat tushib ketganda yana yoqilgan holatda o'chiriladi. 
Kuchli isitgichlar va qurilmalar 208-240 V kuchlanishli elektr 

---

230 
tarmoqlariga ulanishi mumkin. Maishiy texnika guruhlari orasida elektr 
pishirgichlar, suv isitgichlari va kiyim qurutgichlar mavjud. Ushbu 
mahsulotlar namunalari ko'p holatlarda juda zarur bo'lgan arginal ozuqaviy 
ehtiyojlarni ko'rsatadi. Ikkita pechli elektr pechka va barcha gazli pechlar 
to'la quvvatda ishlayotgan bo'lsa, 15 kVt gacha ishlaydi. Agar kuch 
ishlatib eng katta quvvatni yoqadigan bo'lsa, elektr quvvatining sarflanishi 
taxminan 2000 Vt ni tashkil etadi, ammo yoqish uchun eng kam isitish 
uchun yoqilgan bo'lsa, quvvat sarfi 10 barobar kamayadi.