Javodbek yo q ubo V ergash hayitboyev huquqshunoslik

Dam olish vaqti tushunchasi va turlari.
M a ’lumki, fuqarolarning 
eng m uhim h u q u q la rid a n biri — d a m olish h u q u q i O 'z b e k isto n
R e spublikasi K o n stitu tsiy a sin in g 3 8 -m o d d a sid a m u s t a h k a m l a b
qo'yilgan. Bu huq u q xodimlar uchun 40 so atd an oshm aydigan ish 
h a fta s i, b ir q a t o r k a s b l a r va ish la b c h iq a r is h s o h a l a r i u c h u n
q is q a rtirilg a n ish kuni. tungi p a y tla r d a q isq a rtirilg a n ish vaqti 
belgilanishi, h ar yili haq to 'la n a d ig a n t a ’tillar va h a r haftada dam
olish kunlari berilish h a m d a d a m olish uch u n b o sh q a m adaniy- 
maishiy sharoitlar yaratib berish bilan t a ’minlanadi.
D a m olish vaqti mavzusi M K n in g VIII bobida bayon etilgan. 
D a m olish v a q tig a oid h u q u q iy n o r m a l a r M e h n a t k o d e k s i va 
k o r x o n a n i n g j a m o a s h a r t n o m a s i d a ( 3 7 - m o d d a ) a n iq belgilab 
qo'yilgan.
M e h n a t qonunchiligiga k o 'ra , d a m olish vaqti xodim m eh n at 
vazifalarini bajarishdan xoli b o 'lg a n va b u n d a n o 'z ixtiyoriga k o 'r a
foydalanishi m u m k in b o i g a n vaqt hisoblanadi. D a m olish vaqti ish 
kuni davomidagi tanaffuslar, ish kuni (smena) oralig'idagi dam olish 
vaqti, haftalik uzluksiz dam olish. b a y ra m kunlari, t a ’tillar kabi 
turlarga b o iin a d i.
M e h n a t kodeksining 127-moddasiga muvofiq, xodim larga dam
olish va ovqatlanish uchun ish kuni (smena) d av o m id a tanaffus 
beriladi va bu tanaffus ish vaqtiga kirmaydi.
127
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Tanaffus, o d a td a , ish b o sh la n g a n d a n keyin uzog'i bilan t o ‘rt 
so a td a n keyin beriladi. T anaffus m u d d ati va uni berish vaqti ichki 
m e h n a t tartibi qoidalarida, sm ena grafiklarida yoki xodim bilan ish 
beruvchi o'rtasidagi kelishuvga binoan belgilanadi.
Is h la b c h iq a r is h s h a r o itig a k o ' r a , ta n a f f u s berish m u m k i n
b o i m a g a n ishlarda ish beruvchi to m o n id a n xodim larga ovqatlanib 
olish uchun ish vaqti d av o m id a 30 d a q iq a m u d d a t bilan belgilanadi. 
Bunday ishlar ro'yxati, ovqatlanish tartibi va joyi ichki m ehnat tartibi 
q o id a la rid a belgilab qo'yiladi. M e h n a t t o ‘g ‘risidagi q o n u n la r va 
b o sh q a norm ativ hujjatlarda ish kuni (smena) davom ida beriladigan 
b o sh q a tanaffuslar h a m belgilab qo'yilishi mum kin.
Barcha xodim larga d a m olish kunlari (har haftalik uzluksiz d a m
olish) beriladi.
Besh kunlik ish haftasi sharoitida xodim larga h a ftad a ikki kun 
d a m olish kuni, olti kunlik ish h aftasid a esa bir d a m olish kuni 
beriladi.
Y a k s h a n b a um um iy d a m olish kuni hisoblanadi. Besh kunlik ish 
h aftasida ikkinchi d a m olish kuni m uassasa, tashkilotning ichki 
m eh n at tartibi qoidalari bilan belgilanadi. O d a td a , ikki d a m olish 
k uni k e tm a -k e t beriladi. S m e n a la r b o 'y ic h a ishlaydigan b o 'lin -
m a l a r d a ( u c h a s t k a l a r d a ) d a m olish k u n la r in i b e rish s m e n a la r
grafigiga m uvofiq belgilanadi (N a m u n a v iy ichki m e h n a t tartib i 
qoidalarining 4.8-bandi).
A y rim x o d im la rn i d a m olish k u n la ri ishga j a l b qilishga ish 
b e r u v c h i n i n g f a r m o y i s h i b o ' y i c h a a l o h i d a h o l l a r d a j a m o a
sh artn o m a sid a belgilangan asoslar va tartib d a yo'l qo'yiladi. A g ar 
k o r x o n a d a j a m o a s h a r tn o m a s i tu z ilm a g a n b o 'ls a , ish b eruvchi 
to m o n id a n kasaba uyushm asi q o 'm ita si yoki xodim larning boshqa 
vakillik o r g a n i bilan k elish g an h o ld a tegishli a s o s la r va t a r tib
belgilangan bo'lishi kerak.
X odim larni d a m olish kunlari ishga ja lb qilish taqiqlanadi. Shu 
bilan birga, ayrim toifa xodim larni (nogironlar, ayollar, voyaga 
y e tm a g a n shaxslar) ishga ja lb qilish q o n u n c h ilik d a belgilangan 
cheklashlarga rioya etgan holda am alga oshiriladi.
Bundan tashqari, M K n in g 157-moddasida t a ’kidlanganidek, d a m
olish kunlari bajarilgan ish uchun kam id a ikki hissa m iq d o rd a haq 
to'lan ad i.
Am aldagi qonunchilikka binoan, bayram kunlari shonli voqealar 
yoki a n ’anaviy sanalarga b a g'ishlanadigan k u n lar b o'lib, um um iy 
qoid ag a binoan, shu kunlari k orxona, m uassasa va tashkilotlarda 
ish bajarilmaydi.
128
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Y uqorida aytilganidek, bayram (ishlanmaydigan) kunlari ishlash 
m a n etiladi. X odim larni ish beruvchining farmoyishi bilan a n a shu 
kunlari ishga jalb etishga alohida hollarda q o n u n d a nazard a tutilgan 
asoslar b o 'y ich a va tartibda y o ‘1 qo'yiladi.
B a y r a m (is h la n m a y d ig a n ) k u n l a r i b a j a r i l g a n is h la r u c h u n
kom pensatsiya va haq to 'lash K odeksning 157-moddasiga muvofiq 
am alga oshiriladi.