Javodbek yo q ubo V ergash hayitboyev huquqshunoslik

Ish vaqti tuzumi.
Ish vaqti tuzumi deganda, ish vaqtining sutka 
yoki b o sh q a k alen d ar m u d d a t m o b ay n id a, shuningdek kundalik 
is h n in g , is h d a g i t a n a f f u s n i n g b o s h l a n i s h , tu g a l l a n i s h v a q tin i 
tushuniladi. B u n d a n ta s h q a ri, ish vaqti tu zu m i tu sh u n c h a si ish 
haftasining boshlanish va tugallanish vaqtini h a m q a m ra b oladi.
Ish haftasining turi: ikki kun d a m olinadigan besh kunlik ish 
haftasi yoki bir kun d a m olinadigan olti kunlik ish haftasi va ish 
vaqti tu zum i (kundalik ish vaqtining, sm enaning m uddati, ishning 
b o shlanish va tugallanish vaqti, ishdagi tan affu slar vaqti, s u tk a 
davom idagi sm enalar soni, ish kunlari h a m d a d a m olish kunlarining 
n av b a t bilan almashinishi, xodim larning sm en ad an smenaga o'tish 
tartibi) k o r x o n a d a ichki m e h n a t tartibi q o id alari, b o sh q a lokal 
n o rm a tiv h u jja tla r a so sid a belgilanadi. Bu h u jja tla r b o 'l m a g a n
taqdirda, ish beruvchi bilan xodimning kelishuvi asosida belgilanadi. 
Ish smenasi, birinchidan, sutkaning m uayyan qismida xodim larning 
almashinish grafigiga muvofiqlashtirilgan ish, masalan, kunduzgi, 
kechki, tungi ish smenasi; ikkinchidan, k u n d alik ishning so atlar 
hisobidagi m u d d a td ir. Ish smenasi ish vaqti tu zum i yoki x o d im ­
larning sm enalar almashinish grafigi bilan belgilanadi. M a z k u r grafik 
x o d im la rn in g vakillik o rg a n i bilan kelishilgan va m a ’lum toifa 
xodim lar uchun belgilangan ish vaqti m uddatiga rioya qilingan holda 
ish beruvchi to m o n id an tasdiqlanadi. Shu m a ’n o d a «ish smenasi» 
tushunchasi bir smenali ishga nisbatan ham qo'llash mum kin.
Ish smenasini ish k u n id a n farqlash kerak. Ish kuni m u d d a ti 
bev o sita q o n u n l a r bilan belgilanadi. Ish sm en asin in g m u a y y a n
m u d d a tla ri esa k o 'rs a tilm a g a n , lekin u xodim larning bir q a n c h a
t o i f a s i g a n i s b a t a n va m u a y y a n m e h n a t s h a r o i t l a r i g a q a r a b
ch egaralangan so a td a n oshmasligi darkor.
Sm enali ish k o r x o n a yoki u n in g a y rim ta rk ib iy b o 'lim a la r i 
m eh n at ja m o asin in g ishlab chiqarish ja ra y o n i m u d d atin i hisobga 
olgan holda, bir sutkada bir sm enadan ortiq mo'ljallab tashkil etilgan
Ish smenasi ja ra y o n id a ish vaqti tuzumi sm enalar grafigi bilan 
belgilanadi va u q o n u n la rd a k o 'z d a tutilgan norm ativlarga muvofiq 
bo'lishi lozim.
Ish haftasi deganda, birinchidan, kalendar haftadagi ish vaqti 
m u d d a tin in g q o n u n bilan belgilangan norm asi tushuniladi. M e h n a t 
kodeksining 115-moddasiga muvofiq, bu vaqt 40 soatdan oshmasligi 
kerak. X odim larning bir q a n c h a toifasi uchun yuqorida t a ’kidlan-
126
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ganidek, qisqartirilgan ish haftasi belgilangan. Ikkinchidan, kalendar 
hafta d avom ida ish va dam olish kunlari soni bilan ifodalanadigan 
ish vaqti tuzumi (masalan, ikki kun d a m olinadigan besh kunlik ish 
haftasi, bir k u n d a m olinadigan olti kunlik ish haftasi). Q a ro rg a
binoan, xodimni surunkasiga ikki smena m o b ay n id a ishga ja lb etish 
taqiqlanadi.
Q o n u n g a bin o an b ay ram (ishlanm aydigan) kunlari arafasida 
kundalik ish (smena) m uddati barcha xodim lar uchun kam id a bir 
soatga qisqartiriladi (M K n in g 121-moddasi).
Ishlab ch iq arish sh a ro itla rig a k o ' r a z a r u r b o 'l g a n h o llard a, 
shuningdek bir kun dam olinadigan olti kunlik ish haftasi sharoitida 
smcnali ish tashkil etilgan jo y lard a tungi ish m u d d a ti kunduzgi ish 
m uddatiga tenglashtiriladi.
X o d im la r tungi vaqtdagi ishga ja lb etilganda m e h n a t q o n u n ­
chiligida belgilangan cheklashlarga to'liq rioya etilishi lozim (bu 
h aqda darslikning tegishli boblaridagi izohlarga qaralsin). Amaldagi 
qonunchilikda ish vaqtini hisobga olishning quyidagi ikki tartibi 
k o 'z d a tutilgan: ish vaqtini kunlar bo'yicha va jamlab hisobga olish 
tartibi.