Biologiya (2) — копия cdr

OSI MODELI MODEL DARAJALARI
Kompyuterlar tarmoqga ulanganda ko‘p operatsiyalar bajariladi, kompyuterdan 
kompyuterdga ma’lumotlarni uzatishni ta’minlanadi. Haqiqatda esa uzatiladigan barcha 
axborot ishlanishni ko‘p bosqichlarini o‘tadi.
Olingan bloklar paketli tarmoqlar ko‘rinishida tayyorlanadi. 
Paketlar kodlashtiradi, tanlangan kirish usullari bo‘yicha tarmoqga elektrik yoki 
yorug‘lik signallar yordamida uzatiladi. Keyin qabul qilingan paketlardan ular ichidagi 
ma’lumotlar bloki yana tiklanadi, bloklar ma’lumotlarga yoqiladi va ular boshqa ilovaga 
erishishga imkon beradi. Bu albatta, bo‘layotgan jarayonlarning juda soddalashtirilganlik 
bayonidir. Ko‘rsatilgan protseduralarning bir qismi faqat dаsturiy amalga oshiriladi, 
ikkinchisi – apparatli, qandaydir operatsiyalar dasturlar bilan ham va apparatlar bilan 
ham bajarilishi mumkin. Barcha bajaradigan protseduralarning tartibga solish, ular-ning 
darajalarga va daraja qisimlariga bo‘lib, bir biriga ta’sirini ko‘rsatish tarmoq modellarining 
vazifasidir. Ular to‘g‘ri ta’sir etishni tashkillashtirishni bir tarmoq ichidagi abonentlarga 
ham va har xil darajadagi xilma-xil tarmoqlarga ham imkon yaratadi. Bugungi kunda 
OSI (Open System Interchange) оchiq tizimning axborot almashuv etalon modeli deb 
ataladigan modeli eng ko‘p tarqalgan. Bunda “оchiq tizim” deb nomlanishi uziga berk 
bo‘lmagan tizim deb tushuniladi, u qandaydir boshqa tizimlarga ta’sir etish imkoniyati bor 
(yopiq tizimga qaraganda). 
1984 yili OSI modeli xalqaro ISO standartlari tashkiloti tomonidan (International 
Standarts Organiratioh) taklif etilgan. O‘sha vaqtdan beri uni hamma tarmoqli maxsulot 
chiqaruvchilari qo‘llaydi. Model OSI har qanday universal modelga o‘xshab qo‘pol, og‘ir 
va unchalik ixcham emas, shuning uchun har xil firmalar tomonidan taklif qilinadigan real 
tarmoqli vositalar qabul qilingan funksiyalar bo‘linishini majburiy ushlab turmaydi. Biroq 
OSI modeli bilan yaqinrоq tanishish bilan tarmoqda nimalar bo‘lishini yaxshi tushinish 
mumkin.
Modeldagi barcha tarmoqli funksiyalar yetti darajaga bo‘lingan. Bunda yuqorida 
turgan darajalar ancha murakkab, global vazifalarni bajaradi, buning uchun o‘zining 
maqsadlarida pastki darajalarini ishlatadi va ularni boshqaradi.

---

42
7. Amaliy daraja
6. Vakillik daraja
5. Seansli daraja
4. Transportli daraja
3. Tarmoqli daraja
2. Kanalli daraja
1. Fizik daraja
Real aloqani bir tarmoqdagi abonentlar faqat eng pastki, birinchi, fizik darajada 
olishadi. Uzatuvchi abonentda axborot hamma darajadan o‘tadi, yuqoridan boshlab 
pastida olingan axborot tеskаri yo‘l yuradi: pastki darajadan yuqorisiga. 
Har xil darajalarning funksiyalarini ko‘rib chiqamiz. 
• Amaliy daraja (Application), yoki ilovalar darajasi, foydala-nuvchi ilovalarini bevosita 
ushlab turib xizmatlarni ta’minlaydi, masalan ma’lumotlar bazasiga kirish fayllarini uzatish 
dasturiy vositalari, elektron pochta vositalari, serverda registratsiya qilish xizmati. Bu 
daraja qolgan olti darajani boshqaradi. 
• Taqdim etish darajasi (Presentation), yoki ma’lumotlani taqdim etadigan daraja, 
ma’lumotlar formatini belgilaydi va ular sintaksisini tarmoqga qulay shaklni qayta tuzadi, 
ya’ni tarjimon funksiyasini bajaradi. Bu yerning o‘ziga ma’lumotlarni shifrlаsh va shifrni 
yechish bajariladi, kerak bo‘lsa ularni siqadi. 
• Seansli daraja (Session) aloqa seanslarini o‘tkazishni boshqaradi (aloqani o‘rnatadi, 
ushlab turadi va to‘xtatadi).
• Transportli daraja (Transport) paketlarni xatosiz va yo‘qotmasdan, kerakli ketma 
– ketlikda еtqаzishni ta’minlaydi. Bu yerda uzatadigan ma’lumotlar bloklarga bo‘linadi, 
paketlarga solinadi va qabul qilinayotgan ma’lumotlarni taxlaydi. 
• Tarmoqli daraja (Network) paketlarni adreslashtirishga javob beradi va mantiqli 
ismlarni fizik tarmoqli adreslarga o‘tkazadi (va tеskаri), shuningdek paket kerakli joyga 
borish marshrutini tanlaydi (agar tarmoqda marshrutlar bo‘lsa).
• Kanalli daraja, yoki uzatish liniyalarining boshqarish darajasi, boshlanish va oxirgi 
boshqarish maydonlarning kiritgan standart ko‘rinishini shaklga solinishiga javob beradi. 
Shu joyda tarmoqga kirishni boshqarilishi bajariladi, uzatish xatolari topiladi va xatoli 
paketlarni qabul qiluvchiga qayta yuborish bajariladi. 

---

43
• Fizik daraja (Physical) – modelni eng pastki darajasi bo‘lib, uzatish muxitida qabul 
qilingan uzatilgan axborotni signallarga kodlash uchun javob beradi va teskarisi – kodlarni 
yechish. Bu yerni o‘zida birlashtiruvchilarga, raz’yemlarga, elektrlik moslashishlarga,
yerga tutashtirishga, halaqit beruvchilardan himoyalanishga va h.k. talablar belgilanadi.
Modelning ikkita pastki darajalarini (1 va 2) ko‘p funksiyalari apparatli qilinadi (daraja 
2 ni qisman funksiyalari – tarmoqli adapterning dasturiy drayveri bilan). Huddi shunday 
darajalarda uzatish tezligi va tarmoq topologiyasi, almashuvni boshqarish usuli va paket 
o‘lchamlari topiladi, ya’ni tarmoq turiga bevosita tegishli bo‘ladi (Ethernet, Token – 
Ring, FDDI). Yuqori darajalar to‘g‘ridan-to‘g‘ri aniq apparat bilan ishlashmaydi, lekin 3-5 
darajalar uning xususiyatlarini hisobga olishi mumkin. 
Darada 2 (kanalli) da ko‘pincha 2 darajagacha ajratiladi. 
• Yuqori darajada (LLC – Logical Link Control) mаntiq aloqani boshqaradi, ya’ni virtual 
kanal aloqasini o‘rnatadi (uning funksiyasining bir qismi tarmoqli adapterning drayver 
dasturi yordamida bajariladi). 
• Pastki darajada (MAC – Media Access Cantrol) axborot uzatish muxitga bevosita 
kirishni bajaradi (aloqa kanaliga). U to‘g‘ridan-to‘g‘ri tarmoqning apparaturasi bilan 
bog‘langan. 
7
Ilovalar darajasi. Qo‘shimchalardan iborat bo‘lib, ular 
yordamida tarmoqdan foydalanish amalgam oshirilishi mumkin.
6
Taqdim etish darajasi tarmoqdagi ma’lumotlarni formatini 
standartlashtiradi.
5
Seansli daraja ilovalar o‘rtasidagi ulashuvlarni boshqaradi.
4
Transportli daraja-qidirish va tuzatish kiritish yordamida 
ma’lumotlarni xatosiz uzatishni kafolatlaydi.
3
Uzatish darajasi. Tarmoqdagi kompyuterlar orasida eng yuqori 
darajali ulanishlarni boshqaradi. 
2
Himoyalash darajasi. Fizik ulanish uslubi bilan ma’lumotlarni 
ishonchliligiga g‘amxo‘rlik qiladi.
1
Bitli uzatish darajasi. Uzatish yo‘llari fizik xususiyatlarini 
belgilaydi.