Kegl cc pechat indd

Yetti xil rangdan tashkil topgan 
tasvir 
spektr
 deb ataladi.
Prizmadan chiqqan nur rangli bo‘lishidan 
tashqari, kirgan nurga nisbatan yoyilgan ho 
latda bo‘ladi. Buning 
sababini o‘rganish uchun prizmadan chiqqan nurlardan bittasini qoldirib, 
qolganini berkitamiz va qoldirilgan nur yo‘liga boshqa prizmani 
qo‘yamiz. Priz 
madan o‘tgan nurlarning og‘ish burcha 
gini o‘l 
chab, turli 
rangdagi nurlarning prizmadan o‘tishda turli burchakka og‘i 
shini kuza-
tamiz. Eng ko‘p og‘ish binafsha nurga, eng kam og‘ish qizil nurga to‘g‘ri
118-rasm.
keladi. Agar berkitilgan nurlarni ochib yuborib, ikkinchi prizmadan 
o‘tkazilsa, nurlar yig‘ilib, yana oq nur ko‘rinishida bo‘ladi. Bu bilan 
Nyuton Quyoshdan keluvchi oq nur aslida ma’lum nisbatda qo‘shilgan 
turli toza ranglarning aralashmasidan iborat ekanligini isbotlaydi. 
Haqiqatan ham, keyinchalik Yung degan olim yettita rang emas, 
balki uchta: qizil, havorang, yashil ranglarni qo‘shib oq rang hosil 
qilib ko‘rsatadi. Shu uchta rangni turli nisbatda aralashtirilsa, boshqa 
barcha ranglar hosil bo‘lar ekan. Hozirgi zamon rangli televizorlarida 
mana shu uchta rang qo‘shilishidan rangli tasvir hosil qilinadi. Narsa 
va predmetlarning ham turli rangda ko‘rinishi ularning o‘ziga tushgan 
yorug‘likdagi ayrim ranglarni yutib, ayrimlarini esa qaytarishidir. 
Masalan, qizil shar faqat qizil rangni qaytarib, qolganini yutadi. Qora 
jism tushgan yorug‘likning deyarli barchasini yutsa, oq jism qaytaradi.

---

149
Demak, yuqorida aytilgan kamalak ham yomg‘ir tomchilari xuddi 
prizma kabi nurlarni qaytarishi va undan sinib o‘tishi sababli paydo 
bo‘ladi.
Aristotel kamalak uchta rangdan iborat deb hisoblagan: qizil, yashil, 
binafsha. Nyuton esa dastlab kamalakda beshta rangni ajratgan: qizil, 
sariq, yashil, ko‘k, binafsha. Keyinchalik o‘nta rang bor deb aytgan. 
Oxirida yettita rangda to‘xtagan. Haqiqatan, kamalakka diqqat bilan 
qaralsa, ranglar bir-biridan aniq chegara bilan ajratilmagan. Yetti 
raqamining qabul qilinishi shartli bo‘lib, qadimdan bu raqamga 
alohida urg‘u berilgan. Dunyodagi yetti mo‘jiza, yetti qavat osmon, 
haftaning yetti kuni va h.k. Momaqaldiroqli yomg‘irdan so‘ng 
ko‘ringan kamalak yorqin bo‘ladi. Maydalab yoqqan yomg‘irdan so‘ng 
hosil bo‘lgan kamalak xiraroq bo‘ladi. Quyosh gorizontga qancha yaqin 
bo‘lsa, kamalak o‘lchamlari shuncha katta bo‘ladi.
1. 
Kamalak favvoraning hamma tomonidan ham bir vaqtda 
ko‘rinadimi?
2. Agar prizmaga faqat bir rangdagi nur yuborilsa, ekranda nima 
ko‘rinadi?
3. Nima sababdan osmon havorangda, ertalab va kechqurun Quyosh 
chiqishi va botishida qizarib ko‘rinishi haqida o‘ylab ko‘ring.
•
Spektrda nurlarning ketma-ket joylashish tartibini quyidagi 
sehrli so‘zlarning bosh harflaridan topish mumkin. «Qip-qizil, 
zo‘r savzi, yam-yashil hovlida ko‘karib bo‘ldi». Q – qizil, Z – zar-
g‘aldoq, S – sariq, Ya – yashil, H – havorang, K – ko‘k va B – binafsha.