Xalqaro iqtisodiy munosabatlar kafedrasi а. М л ы м о V, Z. M. Otaqo‘z iy e

Daromad, iste’mol 
va 
jamg(arish 
ko‘rsatkichlari
5-jadval
Yillar
Y
Daromad
С
Iste’mol
S
Jamg‘arish
1
370
375
-5
2
390
390
0
3
410
405
5
4
430
420
10
5
450
435
15
6
470
450
20
7
490
465
25
Iste’mol grafigi ikki to‘g‘ri chiziq ko‘rinishida berilgan.
Birinchisi - bu bissektrisa, u shunday shartli vaziyatni ifodalaydiki, 
qachonki har qanday yilda iste’mol ixtiyoridagi daromadga teng boMadi, 
ya’ni jamg‘arish butunlay mavjud bo‘lmaydi. Algebraik bu o‘zaro 
bogMiqlik Y=S tengligi ko‘rinishida ifodalangan. Ikkinchi to‘g‘ri chiziq 
- bu haqiqatdagi iste’mol grafigi boMib, haqiqiy iste’mol daromadga 
teng boMgan nuqtada (390) bissektrisa bilan kesishadi.
s
22- rasm Iste'mol grafigi
Bundan quyi nuqtada haqiqiy iste’mol daromaddan ortiq. Bu 
vaziyat insonlami qarz hisobiga hayot kechirishlarini bildiradi. Ikki 
to‘g‘ri chiziq kesishish nuqtasidan yuqorida haqiqiy iste’molning 
barcha miqdorlari daromaddan kam hamda ular o‘rtasidagi farq 
jamg‘arishni tashkil tashkil etadi.
80

---

23- num . Jamg'mrma grafigi
Jam g‘arish grafigi daromad bilan jamg‘arish o‘rtasidagi 
bogMiqlikni ifodalaydi. Vertikal o‘qdagi har bir nuqta jamg‘arma 
miqdorini bildiradi va daromad bilan unga muvofiq keladigan 
iste’mol hajmi o‘rtasidagi farq sifatida aniqlanadi (S = Y - S).
3. Iste’mol va jam g‘arishning o‘rtacha hamda cheklangan
miqdori
0
‘rtacha miqdor yoki iste’molga o‘rtacha moyilik deganda o‘z ix- 
tiyoridagi daromaddan iste’mol harajatlarining ulushi tushuniladi, ya’ni 
APC= (C/Y) xl00% yoki APC= C/Y
Ixtiyordagi daromaddan jamg‘arish ulushini jam g‘arishga 
o‘rtacha moyillik deb ataladi, ya’ni
APS= (S/Y) xl00% yoki APS = S/Y 
Masalan, APS = (405/410) x 100% = 98, 78% yoki 0, 98.
APS = (420/430) xl00% = 97, 67% yoki 0, 97.
Demak, bu misollardan ko‘rinib turibdiki, daromadlar miqdori 
ko‘payib borishi bilan iste’mol kamayib boradi va aksincha 
jamg‘arma ko‘payib boradi. Soliqlar toMangandan keyin qolgan 
daromadning bir qismi iste’mol qilinadi, ikkinchi qismi esa 
jamg‘ariladi, yoki buni matematik holda ifodalasak:
APC+APS=1
Iste’mol qilinadigan daromadning o‘sgan (yoki kamaygan) qismi 
(salmogM) chegaralangan iste’molga moyillik deyiladi va quyida- 
gicha aniqlanadi.
MPC = ДС/ДУ 
MPC=Iste’moldagi o‘zgarish (+, -) / Daromaddagi o‘zgarish (+, -)
81

---

Ya’ni:
Masalan, 
1) ДС = 42 0 -4 0 5 = 15 AY=430-410=20 MPC1= 15/20=0, 75
Daromadning o ‘sgan (yoki kamaygan) qismi (salmog‘i) agarda 
jamg‘armaga 
qo‘yilsa, 
bunday 
daromad 
chegaralangan 
jam g‘armaga moyiilik deyiladi va quyidagicha aniqlanadi:
MPS = AS/AY