O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

4-bosqich (hozirgi zamon). Inqirozning tamom bo‘lishi, ilmiy maktablar 
evolyusiyasi. 
Bu bosqichda turli xil yo‘nalishlar muhim ahamiyat kasb etadi, psixologiya 
fanini bir qator amaliy fanlar qatoriga kiritishni rivojlantirish boshlandi, bunda 
albatta insonning faoliyati va qiziqishlari inobatga olina boshlandi.
Tabiiy tanlanish 
bu asosiy evolyusion jarayon bo‘lib, bunda tarqalish usuli 
orqali tanlanish holati ro‘y beradi. Bunda albatta maksimal darajada moslashgan 
turlar ko‘proq tanlanadi, zaif turlar esa nobud bo‘la boshlaydi. Hozirgi zamon 
evolyusiya nazariyasida tabiiy tanlanish adaptatsiyaning rivojlanishini asosiy holati 
sifatida talqin etilgan. Moslashishtabiiy tanlanishning yagona natijasi hisoblanadi, 
biroq evolyusiyaning yagona maqsadi emas. Moslashish mumkin bo‘lmagan 
holatlarga biz genetik dreyf, chekinish holati va mutatsiyalarni misol qilishimiz 
mumkin.
“Tabiiy tanlanish” atamasini CH.Darvin har tomonlama o‘rganib 
ommaboplashtirdi, bu jarayonni sun’iy tanlanish jarayoni bilan solishtirib undagi 
ijobiy va salbiy jihatlarini tahlil qildi. Tabiatda ham tanlanish jarayonlari 
mavjuddir, biroq tabiatda eng yaxshi nav tanlab olinadi, tabiat insondan ko‘ra 
mukammalroq qilib tanlaydi. Albatta tabiiy tanlanishda ham sun’iy tanlanishda 
ham nasliy omillar muhim o‘rin tutadi. Bu omillar esa asrlar davomida 
takomillashib rivojlanib keladi.
8
Tabiiy tanlanish jarayonida organizmning moslashuvchanligi ortadi, 
mutatsiyalar mukammallashadi. Tabiiy tanlanish jarayoni o‘ziga xosligi bilan 
ajralib turadi, bular albatta quyidagilarga bog‘liqdir: 
1.
Organizmlar o‘zlariga nisbatan ko‘proq sonda nasl qoldirishadi. 
2.
Har qanday tur populyasiyasiga irsyat vao‘zgaruvchanlik xosdir; 
Bunday shart-sharoitlar organizmlarning raqobatiga va yashab ketishlariga 
albatta ta’sir ko‘rsatishi mumkin va populyasiyaning tabiiy tanlanishida muhim 
ahamiyat kasb etadi. SHunday qilib, irsiy xususiyatlarga ega bo‘lgan organizmlar 
boshqalardan ko‘ra ko‘proq genotipni kelajak avlodga qoldiradilar.
8
Myers D.G. Psychology.Ninth Edition. – Worth Publishers, 2010. – 910 p7б 

---

11 
Tabiiy tanlanishkonsepsiyasining asosiy mohiyati bu organizmning 
moslashuvchanligidir. Moslashuvchanlik organizmning yashab ketishi va keyingi 
avlodga qoldiradigan genetik ulushi orqali baholanadi. Biroq bunda naslning 
ko‘pligi emas, balki moslashuvchanlik xususiyatlari tahlil qilinadi. Masalan, agar 
nasl qoldiradiganlar zaif bo‘lsa, buni yangi tur uchun albatta foydasi bo‘lmaydi, 
shuning uchun ham ularning raqobatbardoshligi inobatga olinishi zarurdir. Albatta 
bunday holatda zaif organizmlarga e’tibor kamayadi.
Agar ma’lum gen organizmning moslashuvchanligini oshirsa, bu genning 
rivojlanish imkoniyati albatta yuqori bo‘ladi. SHuning uchun ham olimlar yaxshi 
naslni qoldirib, yomon naslni yo‘qotishga urinishadi. Organizmlarning 
moslashuvchanligini ta’minlovchi genlar ayrim holatlarda salbiy ta’sirga olib 
kelishini, shuningdek, ba’zi foydali genlar ham foydasizga aylanishi mumkinligini 
unutmasligimiz zarur.
Ko‘pincha tabiiy tanlanish jarayonlariga jinsiy tanlanishni kiritishimiz 
mumkin. Bunda albatta qo‘shiladigan individning jozibadorligi muhim o‘rin tutadi. 
Tabiiy tanlanish jarayonlari albatta muayyan hayvonlarning erkak va ayollarida 
yaqqolroq namoyon bo‘lishi mumkin. Masalan, katta shox, yorqin rang va 
boshqalar.
Tanlanish turli xil darajalarga turlicha ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
9