Mahsulotlar sifatini aniqlash va sertifikatlash

36-rasm. OSX - 1 chigit tuksizlantirgichning chizmasi: 
1
- karkas; 2 - reaksiya kamerasi; 3 - chigit namunasi uchun stakan; 
4 - xlorli vodorod tayyorlagich; 
5 
- eshikcha; 6 - kolba isitgich; 7 - kor- pus; 8 - 
kamera; 
9 
- issiqlik saqlagich; 10 - termoelement; 12 - xlorli vodorod 
yuborish uchun naycha; 13 - taglik; 14 - kalsiy xlorli naycha; 15 - kontaktli 
termometr;16, 17 - parafinni quyish uchun shtutser; 
18 - boiish voronkasi; 20 - plita; 21 - ustun; 22 - list; 23 - sklyanka; 24,25 - 
ckranlar; 26 - qobiq; 27 - ustki list; 28 - shtativ. 

---

Oichashni bajarish. Butun chigitlaming massaviy ulushini
 
aniqlash
 
Birlashtirilgan namuna 0,1 aniqlikda tortiladi va stol ustiga yoyiladi. 
Namunada barcha butun chigitlar ajratib olinadi va 0,1 aniqlikda tortiladi. 
Tarozida tortish usulida iflos aralashmalaming massaviy ulushini aniqlash 
uchun sinash namunasi byuksdan siglmi 250 sm
3
(ml) boigan quruq chinni 
stakanga ko„chirib solinadi va sovuq suvli vannaga joylashtiriladi. Chinni 
stakanga 20°C gacha sovutilgan 10 sm
3
(ml) hajmida 92-96 % li sulfat 
kislotasi solinadi.
Shundan so„ng kislota bilan hoilangan momiq uchiga rezina o„matilgan 
yoki uchi disk shaklida yapaloqlangan diametri 10-12 boigan shisha 
tayoqcha bilan bir xil aralashma hosil bolguncha kavlab aralashtiriladi. Aks 
holda aralashmalar erimay qoladi.
Momiq tolasi butunlay eritilgandan so„ng chinni stakan ichidagi eritma 
bilan vannadan chiqariladi, diametri 4-5 mm boigan shisha tayoqcha bilan. 
batafsil aralashtirib turgan holda chinni stakandagi eritmaning siglmi 1 dm
3
(1) boigan va ichiga 700-800 sm
3
(ml) hajmda sovitilgan distillangan suv 
solingan ikkinchi chinni stakanga quyiladi. Shu stakanga birinchi stakandagi 
qolgan eritmali distillangan suv bilan yuvilgan qoldigl ham solinadi. Hosil 
qilingan eritmada momiq tolasining erimay qolgan qismi boimasligi kerak.
Tindirilgan eritmani cho„kindilarini chayqatmasdan ehtiyotlik bilan 
awaldan quritilgan va tortilgan filtr-tigel 40-50 mm diametrli po„kak 
plastinkasi bor voronka orqali filtrlanadi. Filtrlash suv oqimli nasos 
suyuqlikni kuchsiz so„rib olishi bilan birga olib boriladi.
Stakan ostida qolgan cho„kindini 4-5 mm diametrli shisha tayoqcha 
bilan aralashtirib turib, hajmi 150-200 sm
3
(ml) dan boigan distillangan suv 
porsiyalari bilan bir necha qayta chayiladi. Har gal chayindi tindiriladi va 
to„kiladi, bunda cho„kindilar filtrga tushmasligiga harakat qilinadi.
Cho„kindi loyqasi va yuvindi suvda kislota reaksiyasi ketguncha 
yuviladi. Shundan so„ng cho„kindi stakan tubi va yon devorlaridan filtrga 
solinadi. Cho„kindidan namlik so„rib olinadi, filtr-tigelning sirtki qismi 
quriguncha artilib, quritish shkafida 105-110°C haroratda quritiladi. Quritish 
massasini tortish bo„yicha natija ilgarigi tortilgan natijadan 0,1 oshmagan 
farq qolguncha davom ettiriladi.
144 

---

Kislotani ammiak bilan neytrallashga ruxsat etiladi. Buning uchun 
nasos o'chirilgandan so„ng cho„kindili filtrga 30 sm
3
(ml) hajmli distillangan 
suv quyiladi, 2-3 sm
3
(ml) daqiqaga nasos yoqiladi. Filtrdagi cho„kindi 150-
200 sm
3
(ml) hajmdagi distillangan suv bilan yuviladi va suyuqlik so„rib 
olinadi.
Sinash tugagandan keyin filtr-tigel tayyorlangan xrom aralashmasi 
bilan yuviladi. Buning uchun aralashma filtr-tigelga undagi barcha qoldiq 
iflos aralashmalari eriguncha bir necha bor quyiladi.
Sentrifugalash usulida iflos aralashmalaming massaviy ulushi aniqlash 
uchun tanlab olingan sinash uchun namunani byuksdan siglmi 100 sm
3
(ml) 
boigan chinni stakanga solinadi, uni 40-50°C gacha isitilgan vannaga 
solinadi va 1-2 daqiqa davomida isitiladi.
Momiqli stakanga 20 sm
3
(ml) hajmda 72 % li sulfat kislotasi quyiladi. 
Shundan so„ng kislota bilan ho„llangan momiq 10-12 mm diametrli rezina 
uchli yoki uchi disk shaklida yapaloqlangan shisha tayoqcha bilan to to„la 
eriguncha kavlab aralashtiriladi. Chinni stakan ichida boigan eritma 4-5 mm 
diametrli shisha tayoqcha bilan aralashtiriladi va shkala boiimi 0,1 sm
3
(ml) 
boigan sentrifugallash tipidagi 4 ta shisha probirkaga solinadi. Eritmali 
probirkalar juft-juft qilib maxsus tarozida massasi tenglashtiriladi. Massasi 
tenglashtirilgan probirkalar sentrafigaga joylashtiriladi.
Sentrafigalash natijasida probirkaning yuqori qismida organik iflos 
aralashmalaming zich qatlami, past qismida esa organik boimagan qum va 
ogir qattiq aralashmalardan iborat iflos aralashmalar cho„kindisi qatlami 
hosil boiadi. Organik boimagan iflos aralashmalaming balandligi alohida 
qilinadi.