Metallarni induksion qizdirish jarayonlari

∆
) tanaga 
singadi, u qizdirilayotgan metalldagi tok chastotasi (
f
, 
Gs
), magnit maydoni (
µ, 
Gs/E
) va elektr qarshlik (
ρ, Om·sm
) ta’sirida bo‘ladi: 
∆= 503 · 𝑉𝜌(𝜇 · 𝑓)𝜂(𝑀)
(6.1) 
Demak, zagotovkani nisabatan bir xilda qizdirish quydagi holatdagina 
mumkin ekan: 
𝑑/∆< 3
, bu erda 
𝑑
- zagotovkani diametri. 
O‘tkazgichning qalinligi kamaygani sari uning qarshiligi ortib boradi, 
qalinligi 3∆ dan oshganda boshlab qarshilik deyarli doimiy va 
𝑑 = 3∆
bo‘lganda bu 
qarshlik minimal qiymatga teng bo‘lib qoladi.
Yaqinlik ta’siri sirt ta’sirining bir turi hisoblanadi va o‘tkazgichlar tizimini 
elektromagnit maydonlarining o‘zaro ta’siri tufayli o‘tkazgichlarning ayrim 
uchastkalarida tokning konsentratsiyasidan iborat. Yaqinlik hodisa natijasini bir-

---

biriga nisbatan yaqin joylashgan ikkita yassi parallel o‘tkazgichlar misolida ko‘rib 
chiqish mumkin (6.4-rasm). 
Parallel o‘tkazgichlarda bir xil tok yo‘nalishi bilan ularning tashqi yuzalarida 
tok zichligi yuqori, turli yo‘nalishlari bilan esa – bu ichki bo‘ladi. Xuddi shunday 
o‘xshashlik parallel silindrik o‘tkazgichlarda va o‘tkazgichlar bir-biriga koaksial 
ravishda joylashtirilganda ham kuzatiladi. Qarama-qarshi oqimlar ular orqali 
oqganda koaksial joylashuvda ichki o‘tkazgichning tashqi sirtida va tashqi 
o‘tkazgichning (quvur) ichki sirtida katta tok zichligi kuzatiladi.
Halqasimon natija - sirt natijasi samarasi bo‘lib, u halqa yoki spiral shaklida 
yasalgan o‘tkazgichlarda namoyon bo‘ladi (6.5-rasm).
6.4-rasm. Yaqinlik natijasi 
6.5-rasm. Halqali natijaning ta’siri 
Qizdirilgan metallni fizikaviy xossasini o‘zgarishi 
Qizdirish jarayonida metallni fizik xususiyati bir xilda bo‘lmaydi, 
qizdiriluvchi jismga haroratni taqsimlanishiga qarab ta’sir ko‘rsatadi. 6.6-rasmdan 
ko‘rinib turibdiki 45 markali po‘latni 700 
o
C haroratgacha qizdirilganda magnit 
xossa diyarli o‘zgarmasdan qoladi, 800 
o
C haroratgacha (768 
o
C temir uchun Kyuri 
nuqtasi) qizdirilganda bu xususiyat keskin kamayib ketadi. Magnit xususiyatni bir 
xilda bo‘lishi vakkum holatida va haroratni ko‘tarilib borishi bilan o‘zgarmay 
qoladi. 
Zagotovkani ichki qismiga tokni ta’siri darajasi chastotaga qaram-qarshidir. 
Katta o‘lchamdagi zagotovkani uzluksiz qizdirishni ta’minlash uchun ishlab 
chiqarish chastotasidagi tok (50 
Gs
) qo‘llaniladi, o‘lchami uncha katta bo‘lmagan 

---

zagotovka uchun – yuqori chatotali tok (500 - 800 
Gs
); zagotovkani yuza qismlarini 
qizdirish uchun – oshirilgan va yuqori chastotali toklardan foydalaniladi.
6.6-rasm.
Nisbiy magnit o‘tkazuvchanlik (1) va elektr qarshiliklarning (2) 
haroratga bog‘liqligi 
Zagotovkaga tok oqimning kirish chuqurligi metallning qizdirish harorati 
bilan o‘zgaradi. Elektr qarshlikda qizdirish metallni ferromagnitligini oshiradi, 
𝐴
1
=
768
magnit almashinuv nuqta haroratidan oshirib qizdirilganda magnit 
o‘tkazuvchanlik (µ) keskin kamaydi, 
µ = 1
teng bo‘ladi, xona haroratida
µ = 100 −
200
ga teng bo‘ladi. Induksion qizdirish qurilmasini hisoblashda zagotovkaga ta’sir 
chuqurligi: mis uchun 40 
0
C deb hisobga olinadi: 
∆
𝑚
= 70/𝑉 𝜌𝑚𝑚
;
(6.2) 
∆
𝑝𝑜‘𝑙
= 560/ 𝑉 𝜌𝑚𝑚
. 
(6.3) 
Ko‘pgina metallarda elektr qarshlik darajasi haroratni oshishi bilan o‘sib 
boradi. Po‘latlarni 800 - 900 
o
C haroratgacha qizdirilganda qarshlik darajasi 8 - 10 
martaga ortadi. 
Shunday qilib, ferromagnit po‘latni 800 
o
C dan yuqori haroratda qizdirganda 
magnit o‘tkazuvchanligi o‘zgarishining umumiy ta’siri va rezistivlik tok kirishining 
chuqurligiga ta’sir qiladi. Shu munosabat bilan "sovuq" va "issiq" ta’sir chuqurligi 
qabul qilingan. 
Paramagnit metallarni induksion qizdirish vaqtida sirt effekti ularning 
solishtirma elektr qarshiligi bilan aniqlanadi. 

---

Shuning uchun bunday metallarni xona haroratida qizdirilganda ferromagnit, 
undan yuqori holatda magnit almashinuv sodir bo‘ladi. 
Magnit maydon induktor uzunligi bo‘ylab ham notekis taqsimlangan. 
Solenoidlarni o‘rta qismlarida bu zichlik katta, chekka qismlarda kichik bo‘ladi. 
Undan tashqari to‘rtburchak shakladagi induktorlar aylanasimon shakladagiga 
nisbatan ancha bir tekisda magnit maydonini uzunligi bo‘yicha taqsimlaydi. 
Qurilmani FIK energiyaning quydagi sarfiga bog‘liq: 

elektrik – misli induktor (η
e
); 

qizdirish – zagotovkani elektr o‘tkazuvchanligi va induktor darchasi orqali 
tarqaluvchi, ya’ni bu o‘z vaqtida tok chastotasiga ham bog‘liq:
𝜂 = 𝜂
𝑒
+ 𝜂
𝑞
. 
(6.4) 
To‘liq FIK qiymati 
𝑑/∆= 3,5 ÷ 7,0
nisbatan bog‘liq (6.7-rasm) 
6.7-rasm. Induktorni to‘liq FIK 
𝑑/∆
nisbatiga va yo‘qotishlarga bog‘liqligi 
𝑑/∆
aniq qiymati FIK egri chizig‘idan aniqlanadi, ya’ni u qizdirish vaqtini 
kichik qiymatiga mos keladi. Shu asosidagi qiymatlardan tok chastotasi tanlab 
olinadi (6.1-jadval). Qizdirish tezligini maksimal oshirish uchun sirt va o‘rta qismlar 
orasidagi harorat farqi 100 
o
C bo‘lgan tartibdan foydalaniladi. 

---

6.1-jadval 
Po‘latlarni qizdirish uchun optimal tok chastotasi 
Tok chastotasi,