T. C. Sakarya üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ osmanli şERİyye siCİllerinde ve fetva mecmualarinda iÇKİ İÇme suçu ve cezasi

Patrona Halil
” isyanına zemin hazırlamışlar ve bu isyanla Lale 
Devri son bulmuştur.
139
XVIII. yüzyılda özellikle savaşlar sırasında İstanbul’da halk yiyecek ve içecek sıkıntısı 
yaşarken çıkarcılar ellerindeki malları fazla fiyatlarla dışarı satarak halkı daha da zor 
135
İlgürel, “Celali İsyanları”, s.256 
136
Özkaya, XVII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları Ve Yaşantısı, s.245
137
Abdülkadir Özcan, “Lale Devri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (Ankara: TDV Yayınları, 
2003), 27:82 
138
Özcan, “Lale Devri”, s.83 
139
https://toplumsaltarih.wordpress.com/2012/11/04/lale-devrinin-sonu-patrona-halil-isyani/ 29.10.2017; 
Özcan, “Lale Devri”, 82; Ahmed Akgündüz, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, Osmanlı 
Vakfı Yayınları, c.XI, s.35-36 

---

 30 
duruma sokmuşlardır.
140
Osmanlı’da XVI. yüzyıldan itibaren meydana gelen siyasi problemler, kadılar arasında 
rüşvetin yaygınlaşması, zengin çocuklarına ücretle ilmi rütbeler verilmesi gibi yasal 
olmayan uygulamalar
141
yöneticilerin göz yumdukları haksızlıklar, adaletsizlikler ilmiye 
sınıfı tarafından tepki almıştır. Bu tepki ilerleyen zamanlarda padişah üzerinde etki 
oluşturabilecek hareketin oluşmasına zemin hazırlamıştır. İmam Birgivi bu alimlerden 
biridir. Rahatsızlığını dile getirerek siyasetin bu gidişatı hakkında çözüm önerileri 
sunmuştur. Ayrıca halkı Kur'an ve Sünnet'e tabi olmaya çağırmış, döneminde kabirlerde 
mum yakılması, buralara türbe inşa edilmesi, ücret karşılığında Kur'an okunması gibi 
bid'atlara ve asılsız itikatlara karşı da mücadele etmiştir. Döneminde para vakfetmenin 
caiz olmadığı görüşünü savunmasından dolayı büyük tepki alan Birgivi, Şeyhülislam 
Ebussuud Efendi'nin İmam Muhammed’in görüşüne ve örfe dayanarak vakıfların 
cevazına fetva vermesini eleştirerek onunla aynı görüşte olan Kadı Bilalzade'ye de 
reddiye yazmıştır.
142
Ancak bu yaklaşımı ilmi tartışmalara canlılık getirse de uygulama 
alanında etkili olmamıştır. Para vakfetmenin cevazı doktrinde muteber bir görüş olarak 
kabul edilmiştir.
143
Birgivi’nin bu duruşu XVII. yüzyılda Kadızadeliler adı altında bir hareketin ortaya 
çıkışına zemin hazırlamıştır. Bazı konularda da padişah ve devlet adamları üzerinde etkili 
olmuşlardır. Nitekim Kadızade Mehmet Efendi yazdığı risalelerde ve verdiği fetvalarla 
bidat ve hurafelere karşı sert uyarılarda bulunmuş ve IV. Murad üzerinde etkili olarak 
İstanbul'da çıkan büyük yangının akabinde bütün kahvehaneleri yıktırmış, tütün yasağına 
uymayan birçok kişiyi ölümle cezalandırmıştır. Ayrıca IV. Murad, siyasi düzeni 
bozmamaları şartıyla sûfilerin faaliyetlerine müsaade etmiş ve Kadızadeliler ile sivasî 
karşıtları arasında bir denge politikası izlemiştir.
144
140
Özkaya, XVII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları Ve Yaşantısı, s.244
141
Emrullah Yüksel, “Birgivi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (Ankara: TDV Yayınları, 
1992), 6:192 
142
Yüksel, Birgivi, 6:192 :
143
Kaşif Hamdi Okur, Balıkesirli Bir İslam Alimi Birgivi, Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Kültür 
Yayınları, 2019, c.I, s.60 
144
Semiramis Çavuşoğlu, “Kadızâdeliler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (Ankara: TDV 
Yayınları, 2001), 21:101; Naima, Zuhuri Danışman Yayınevi,1969, İstanbul c.III, s.1219, Mehmet 
Özkan, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı:27, 2016, s.560 

---

 31