O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti kasb ta’limi fakulteti

Muammoning o‘rganilganlik darajasi. 
Umumiy o‘rta ta’lim maktablari 
o‘quvchilari uchun amalda foydalanilayotgan
 
“Chizmachilik” fani darsligi 
(muallifi: I.Rahmonov, 2014- y.), kasb hunar kollejlari o‘quvchilari uchun 
nashrdan chiqqan “Mashinasozlik va qurilish chizmachiligi” (A.Umronxo‘jaev, 
Sh.Jumanov, A.Norqulov, 2005 y.) va “Chizmachilik” (A.Ashirboyev, T.: 
“YANGI NASHR” 2008- 2010- yy. (1-2-nashrlari)) o‘quv qo‘llanmalari, OTM 
talabalari uchun chop etilgan bir qator darslik, o‘quv va metodik qo‘llanmalar [1-6 
va 9-32], ilmiy nazariy va metodik maqolalarda “Tutashmalar” mavzusi keng 
yoritilgan. Biroq ta’lim bosqichlarining har bir o‘quv adabiyitida “Tutashmalar” 
mavzusiga oid materiallar takror va takror berilavergan. O‘quvchi va talabalarni 

---

7 
maktabda ham, KHKda ham OTMda ham bir xil material bilan tanishtirish, 
o‘rgatish bizningcha to‘g‘ri emas. Demak hozirgi kunda ta’lim bosqichlarida 
“Tutashmalar” mavzusini o‘qitishga oid materiallar mazmunini qayta ko‘rib 
chiqishga zaruriyat mavjud. Albatta bunda oddiydan murakkabga qaratilgan 
didaktik tamoyilga asoslanish lozim.
Chizma geometriya va chizmachilik fanlari va ularni o‘qitish metodikasiga 
oid yaratilgan bir qator o‘quv adabiyotlarida, masalan, E.A.Vasilenkoning 
“Metodika 
obucheniya 
chercheniyu” 
(1990- 
y.), 
A.D.Botvinnikov, 
I.S.Vishnepolskiylarning 
“Cherchenie 
v 
sredney 
shkole” 
(1989-y.), 
N.G.Preobrajenskayaning “Secheniya i razrezы na urokax chercheniya v shkole” 
(1986- y.), I.S.Vishnepolskiyning “Chizmachilik” (1987- y..), K.A.Yankovskiy, 
I.S.Vishnepolskiyning “Texnikaviy chizmachilik” (1981- y.), M.Sh.Isayevaning 
“Oddiy qirqimlar temasini o‘qitishning o‘ziga xos xususiyatlari” (1980- y.) va 
“Qirqimlar temasini o‘qitilishida dars samaradorligini oshirish”, E.Ruziyev, 
A.Ashirboyevlarning “Muhandislik grafikasini o‘qitish metodikasi” (2010- y.), 
I.Rahmonov, A.Abdurahmonovlarning “Chizmachilikdan ma’lumotnoma” (2005- 
y.), A.Abdurahmonovning “Chizmachilikdan grafik ishlar tizimi” (2010- y.), 
I.Rahmonov, A.Valiyev, B.Valiyeva “Muhandislik grafikasi fanini o‘qitishning 
zamonaviy texnologiyalari” (2015- y.), A.Valiyevning “Chizmachilik” (geometrik 
chizmachilik) o‘quv qo‘llanmasi va boshqa ko‘plab shu kabi o‘quv adabiyotlarida 
chizmachilik fanini o‘qitish masalalari bilan bir vaqtda grafik ishlarni tekshirish, 
tasvirlashda qabul qilingan qonun-qoidalar va talablar va shu bilan bir vaqtda 
“Tutashmalar” mavzusini o‘qitish metodikasiga oid materiallar qisman keltirib 
o‘tilgan. 
Maktab o‘quvchilarining tutashmalar bo‘yicha grafik ishni qanday 
bajarishiga oid namuna chizma I.Rahmonovning “Chizmachilik 8” o‘qituvchi 
kitobida keltirilgan
2
. 
2
Rahmonov I
. Chizmachilik 8 (o‘qituvchi kitobi). –T.: “O‘qituvchi”, 2010- y. 26-29- betlar.

---

8 
Z.Mirzaliyevning “Chizmachilik fanini o‘qitishga doir metodik ko‘rsatmalar” 
nomli metodik qo‘llanmasida geometrik yasashlarga, xususan, tutashmalarga oid 
qisqa ma’lumot berilgan. Bundan tashqari kitobda matematik, astronom va 
mexanik, olim Teonning qizi Ipatiya Teon haqida ma’lumot berilgan. U 
Konstantinopol shahrida 370- yilda tavallud topgan va otasiga o‘xshab ilm bilan 
shug‘ullangan. Ipatiya Teon fanda birinchi bo‘lib konus kesimlari va ularning 
xossalarini dunyoga malum qilgan
3
.