Geografiya kafedrasi

HAYVONLAR BILAN HARAKATLANADIGAI MARSHRUTLAR
(fil, tuya, 
eshak, ot, itlarda). Norse ridingtour
- 
ot bilan sayr qilish turistilik marshruti keng tarqalgan. 
Turistlar texnika vositalari bilan borish qiyin bo‘lgan tabiatning diqqatga sazovor joylariga ana 
shu vositalar yordamida borishlari mumkin. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

172 

---

173 
Fan/modlu‘ kodi 
TOUGEO6 
O‘quv yili 
2021-2022 
Semestr 
3 
EKTS-
Kreditlar 
6 
Fan/modul‘ turi 
Majburiy 
Ta‘lim tili 
O‘zbek 
Haftadagi 
dars soatlari 
1-semestr
6 soat 
1 
Fanning nomi 
Auditoriya 
mashg‘ulotlari 
(soat) 
Mustaqil ta‘lim (soat) 
Jami 
yuklama 
(soat) 
Turizm geografiyasi 
68 
108 
176 
2 
I. Fanning mazmuni 
Fanni o‘qitishdan maqsad – talabalarda Turizm Geografiyasi 
fanining 
nazariy-metodologik 
va 
amaliy 
asoslari 
(tushunchalar, 
qonuniyatlar, tadqiqot usullari va boshqalar) to‘g‘risidagi bilimlarni 
shakllantirish hamda ularni amaliyotda tatbiq etish ko‘nikmasini hosil 
qilishdan iborat. 
Fanning vazifasi – talabalarda turizm geografiyasining fanlar 
tizimida tutgan o‘rni, turizm geografiyasining ijtimoiy tarmog‘ini obyektti 
va predmeti, shakllanishi va rivojlanishi, zamonaviy tuzilishi, iqtisodiy-
ijtimoiy geografik jarayonlarni o‘rganishda qiyosiy geografik usulni qo‘llay 
olishini, jamiyatning turli jabhalari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik va 
geografik aloqadorlikni aniqlay olish ko‘nikmalarini shakllantirishdan 
iborat.
II. Asosiy nazariy qism (ma‘ruza mashg‘ulotlari) 
II.1. Fan tarkibiga quyidgi mavzular kiradi 
1-mavzu. ―
Turizm geografiyasi ,, fanining predmeti, maqsadi va 
vazifalari «Turizm geografisi» fanini o‘rganish predmeti, maqsadi va
vazifalarini o‘rgatish. Aholining o‘zi yashab turgan mintaqa, hudud, o‘lka 
yoki biror mamlakatning diqqatga sazovor joylarini ko‘rish maqsadida 
uyushtirilgan rekreatsion faoliyat turiga sayohat, ya‘ni turizm deyiladi. 
«Turizm» termini frantsuzchadan olingan bo‘lib, «tour» - aylana, aylanma 
harakat va «sayr-sayohat» degan ma‘noni anglatadi. 1963 yilda BMT-ning 
Xalqaro turizmga oid Rim konferentsiyasiga muvofiq «sayyoh» deb, bir 
mamlakatdan ikkinchi mamlakatga safarga borib, kamida 24 soat ichida 
o‘sha yerda turib, sayyohlik xizmatidan foydalangan kishiga aytiladi 
(Mironenko, Tverdoxlebov, 1981, b.11). Agar kishilarning ana shu muddat 
davomida mamlakat hududining boshqa joyida o‘zi yashab turgan 
manzildan tashqarida bo‘lishi mahalliy turizm deyiladi. Geografik fanlar 
tizimi: tabiiy geografiya, iqtisodiy va ijtimoiy geografiya, tabiiy-ijtimoiy 
fanlar, ―oraliq‖ fanlar. Iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning (inson 
geografiyasi yoki ijtimoiy geografiyaning) fanlar tizimida tutgan o‘rni. 

---

174 
Uning boshqa fanlar bilan aloqalari. Geografiyaning ijtimoiy qanotini 
nomlanishi: iqtisodiy geografiya, iqtisodiy va ijtimoiy geografiya, inson 
geografiyasi, ijtimoiy geografiya. Iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning ichki 
tuzilishi. 
2-mavzu. ―
Turizmni rivojlantirish omillari ,, 
Butunjahon turistik tashkilotining hisobotida turizmni barqaror 
rivojlantirishning 10 ta dasturi bayon etilgan bo‘lib, unda «ekoturizmni 
rivojlantirish uchun iqlim o‘zgarishi, chiqindilarni nazorat qilish, yerlardan 
barqaror foydalanish, bioxilma-xillikni va alohida muhofaza etiladigan 
hududlarni saqlash masalalariga alohida e‘tibor berish» lozimligi 
ta‘kidlangan. Shu bois ekoturizmni rivojlantirishda ekotizimlarning 
barqarorligini saqlash, bioxilma-xillikni va tabiat yodgorliklarini asrashni 
ilmiy 
asosda 
tashkil 
etish, 
ekoturizmni 
barqaror 
rivojlantirish 
strategiyalarini ishlab chiqishni taqozo etadi.
3-mavzu. 
Turizm geografiyasining tarixi va rivojlanishi 
Turizm qadimdan xalqlar o‘rtasidagi (iqtisodiy, savdo sotiq, fan, 
madaniyat, san‘at, hunarmandchilik va h.k.) aloqa manbai sifatida muhim 
ahamiyatga ega. Jumladan, eramizdan avvalgi 3-2 ming yillar davomida 
kishilarning yangi geografik joylarni ochish, o‘zlari uchun qulay hududlarni 
egallab olish, boylik orttirish va boshqa maqsadlarda dunyoni o‘rgana 
boshlangan.
4-mavzu. Sayyoxning xuquq va majburiyatlari. Turizm xavfsizligi 
Sayyoxning xuquqlari.
O‘zbekistonn 
Respublikasi 
Oliy 
Majlisi tomonidan 1999 yil 20 avgustda qabul qilingan «Turiz 
to‘g‘risida» qonunining 14 – moddasiga muvofiq turist sayoxatga 
tayyorgarlik ko‘rish va o‘tash vaqtida, tranzitni qo‘shib xisoblaganda 
quyidagi xuqularga ega:
-Ko‘zlangan shartnomaga muvofiq to‘la turistik xizmatini olish. 
- Sayoxat bilan aloqador bo‘lgan to‘liq va ishonchli axborotlarni 
olish. 
- Shaxsiy xavfsizlik, xuquqining ximoyasi, shuningdek mol – 
mulkining muxofazasi. 
- O‘z vaqtida tibbiy xizmat olish. 
- Shartnoma buzilishi natijasida yuzaga keladigan moddiy va 
maonaviy zararlarni o‘rnini to‘ldirish. 
Sayyox qonuniy nuqtai nazardan boshqa xuquqlarga xam ega.. 
5-mavzu. 
Jahonning turistik regionlari 
Xalqaro turizm geografiyasi. Davlatlar o‘rtasida sayyohlar 
ayriboshlash xalqaro aloqalarning bir turi bo‘lib, u turistik tashkilotlar 

---

175 
o‘rtasidagi hamkorlikni ta‘minlaydi. Xalqaro turizm jahon xalqlarini bir-
birini o‘rganishga, xalqlar o‘rtasida do‘stona aloqani, savdo-sotiqni, 
madaniyat va ilm-fanni yusaltirishga xizmat qiladi.
6-mavzu. 
Yevropa mamlakatlarida xalqaro turizm geografiyasi. 
Hozirgi kunda turizm tarmog‘i dunyodagi mamlakatlarning ijtimoiy-
iqtisodiy taraqqiyotini jadallashtirish hamda xalqaro va mintaqalararo 
rivojlanish dasturlariga integratsiyalashuvning o‘ta muhim vositalaridan biri 
bo‘lib hisoblanadi. 
Bu bo‘limda Yevropa mintaqasi mamlakatlari turizmining o‘ziga xos 
xususiyatlari. shakllanishi va ommaviylashishi. mintaqada xalqaro turizmni 
rivojlanish yo‘nalishlari. Yevropa mamlakatlari turizm industriyasida 
axborot texnologiyalarining rivojlanishi. «Onlayn» turizm bozorining holati 
hamda Yevropa ittifoqiga a‘zo yetakchi mamlakatlar turizm iqtisodiyoti. 
Yevropaning «Benilyuks» iqtisodiy ittifoqiga kiruvchi Farbiy Yevropa 
mamlakatlari turizm iqtisodiyoti. Shimoliy Yevropa Skandinaviya 
mamlakatlari turizm iqtisodiyoti. Sharqiy Yevropa mamlakatlari turizm 
iqtisodiyoti. Yevropa mintaqasi mamlakatlarining geografik o‘rni. 
joylashuvi. Yevropa mamlakatlariga qilinayotgan tashriflar va daromadlar 
tahlili hamda bu mamlakatlar bilan O‘zbekiston o‘rtasida olib borilayotgan 
diplomatik munosabatlar o‘rganiladi. 
7-mavzu. 
Amerika mamlakatlarida xalqaro turizm geografiyasi 
Bu bo‘limda Amerika hamda Osiyo va Tinch okeani mintaqasi 
mamlakatlari turizm harakatlarining rivojlanish dinamikasi. Amerika 
mintaqasi turizm markazlari. Shimoliy. Markaziy. Janubiy hamda Karib 
orollari mamlakatlari xalqaro turizm iqtisodiyoti. Amerika Qo‘shma 
SHtatlari xalqaro turizm faoliyatining o‘ziga xos xususiyatlari. AQSH va 
Kanada milliy parklari. shuningdek. Shimoliy-Sharqiy Osiyo mamlakatlari 
turizm iqtisodiyoti. Janubiy-Sharqiy Osiyo mamlakatlari turizm iqtisodiyoti. 
Okeaniya va Janubiy Osiyo mamlakatlari turizm iqtisodiyoti. Amerika va 
Osiyo mintaqasi mamlakatlari geografik joylashuvi. mamlakatlarning 
xalqaro turizmni rivojlantirishga qaratilgan siyosatlari. xorijiy mamlakatlar 
bilan iqtisodiy aloqalari. tarixi. madaniyati. milliy bog‘lari va qo‘riqxonalari 
tabiati. manzaralari. bu mintaqalarga qilinayotgan xorijiy tashriflar va 
tushimlar tahlili. mustaqil respublikamiz bilan iqtisodiy. siyosiy va madaniy 
sohalarda olib borilayotgan munosabatlarini yoritish ko‘zda tutilgan.
8-mavzu. 
Osiyo –Tinch okeani regioni mamlakatlari xalqaro turizm 
geografiyasi 
Yevropa va Amerika mintaqasidan keyin. Sharqiy Osiyo va Tinch 
okeani mintaqasi mamlakatlari. turizm sohasida o‘zining yuqori darajada 
tez rivojlanishi bilan ajralib turadi. Mintaqaning ayrim mamlakatlarida 
keyingi yillarda aniqrog‘i 1990 yildan boshlab turizm industriyasi nihoyatda 

---

176 
tez sur‘atlarda rivojlana boshladi. Ayniqsa Xitoy va uning boshqa hududlari 
hisoblangan Gongkong. Makao va Tayvan‘ shuningdek. Malayziya. 
Tailand. Singapur. Koreya respublikasi. Avstraliya. Yaponiya. Indoneziya. 
Yangi Zelandiya. Filippin mamlakatlari turizm sohasida juda katta 
natijalarga erishib kelmoqda.
9-mavzu. 
Yaqin Sharq va Afrika regionlari mamlakatlari xalqaro 
turizm geografiyasi 
Yaqin Sharq mintaqasi mamlakatlari asosiy turizm markazlari bo‘lib 
Misr. Iroq. Iordaniya. Quvayt. Oman. Qatar. Saudiya Arabistoni. Suriya. 
Birlashgan Arab Amirliklari. Yaman va Isroil mamlakatlari hisoblanadi. Bu 
mintaqada Livandagi kelishmovChiliklarga qaramasdan 1970 yillardan 
boshlab sezilarli darajada xalqaro turizm harakatlari rivojlana boshladi. Bu 
mintaqada 1970 yilda 1.8 mln. xorijiy turistlar tashrifi kuzatilgan bo‘lsa. 
1980 yilga kelib ularning soni 6 mln. kishini tashkil qilgan. Xalqaro turizm 
tushumlari esa 0.4 mlrd. AQSH dollaridan. 3.5 mlrd. AQSH dollariga 
o‘sganligi kuzatilgan. 1986-87 yillarda xalqaro turizm tashriflari 17.7% ga. 
xalqaro turizm tushumlari esa 16%ga pasayganligi kuzatilgan. 1980 yilda 
jahon turizm tashriflarining 2.1%ini tashkil qilgan bo‘lsa. 1987 yilga kelib 
bu ko‘rsatkich 1.48% ga pasayib ketgan. 1988-99 yillarda xorijiy tashriflar 
birmuncha o‘sganligi kuzatiladi. ya‘ni 1987 yilda 5.4 mln. xorijiy tashriflar 
kuzatilgan bo‘lsa. 1990 yilda 7.5 mln. kishiga yetadi. 1991 yilga kelib 
xorijiy sayyohlar soni yana kamaya boshlaydi. tashriflar 10.3% ga. xalqaro 
turizm tushumlari 16.5% ga pasayganligi kuzatiladi. 1994 yildan boshlab 
(2001 yildagi pasayishni hisobga olmaganda) 2020 yillarda bir maromda 
o‘sish kuzatiladi .
10-mavzu. 
Afrika mintaqasi mamlakatlari turizmi 
Bu bo‘limda Afrika mintaqasining umumiy tavsifi. Afrika 
mintaqasi mamlakatlari xalqaro turizm harakatlarining sust darajada 
rivojlanish sabablari. Afrika mintaqasi hududlari bo‘yicha Shimoliy. 
Farbiy. Markaziy. Sharqiy va Janubiy Afrika mamlakatlari turizm 
iqtisodiyoti. Afrika mintaqasiga qilingan xorijiy tashriflar va xalqaro 
turizmdan kelib tushgan tushimlar tahlil qilinadi. 
Yaqin Sharq mintaqasi mamlakatlari xalqaro turizm harakatlarining 
rivojlanish dinamikasi. Yaqin Sharq mintaqasi mamlakatlariga qilingan 
tashriflar va ulardan kelib tushgan tushumlar tahlili. Yaqin Sharq mintaqasi 
mamlakatlari xalqaro turizm bozorini ta‘minlovchi asosiy mamlakatlar. 
mintaqada doimiy ravishda xalqaro turizm harakatlarining tebranib turish 
sabablari ko‘rsatiladi. 
11-mavzu. 
Turizm industriyasi 
Turizm industriyasi bu – o‘zaro bog‘langan shunday tashkilotlar va 

---

177 
tadbirkorlarki, ular turistlar iste‘mol qilishi va turizm protsessini yurgazishi 
uchun kerakli xizmat, mexnat va mahsulotlar yig‘indisidan iboratdir. 
Turizm industriyasi mehmonxona va boshqa joylashtirish vositalari, 
transport vositalari, ommaviy ovqatlanish bo‘ektlari, ko‘ngilochar 
tashkilotlar, tanishuv soglomlashtirish, sport, diniy, madaniy va boshqa 
turoperatorlarlik va turagentlik faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlar, 
shu bilan birga turist-ekskursion va tarjimonlik xizmatlarini ko‘rsatuvchi 
tashkilotlar yig‘indisidir.
12-mavzu. 
O`zbekistonning jahon xo`jaligi tizimidagi tutgan o`rni. 
O`zbekistonning tabiiy va rekratsion resurslari 
O‘zbekistonning tabiiy sharoiti va tabiiy boyliklari. O‘zbekiston 
Osiyo qit‘asida, hududi yirik daryolari bo‘lmish Amudaryo va Sirdaryo 
oralig‘ida joylashgan bo‘lib, g‘arbda Turon pasttekisligini va Sharqda 
tog‘li o‘lkalarni o‘z ichiga oladi. 
Respublika tabiati boy va xilma-xil. O‘zbekiston hududining 
kattagina qismini sahrolar va cho‘llar egallaydi, Sharqiy qismida 
osmono‘par tog‘lar, daryo atroflarida ajoyib vodiylar bor. Jazirama qum 
sahrolari, muzliklar, oppoq qorga burkangan tog‘ cho‘qqilari, paxtazorlar 
bilan qoplangan yam-yashil vodiylar mavjudligi O‘zbekiston tabiati uchun 
xos..
13-mavzu. : O‘zbekiston turistik imkoniyatlari va yo‘nalishlari 
Turizm jahondagi ko‘pgina mamlakatlar singari respublikamiz 
iqtisodiyotiga o‘zining hissasini qo‘shayotgan qishloq xo‘jaligi, sanoat, 
transport va boshqa makroiqtisodiy tarmoqlar qatori rivojlanib bormoqda. 
Biroq, hozirgi paytda turizm imkoniyatlari O‘zbekiston Respublikasida 
samarali foydalanilmayotganligi tufayli u xalq xo‘jaligining asosiy 
tarmoqlari ko‘rsatkichlaridan ancha orqadadir. 
Ta‘kidlash joizki, O‘zbekistonning geografik o‘rni turizmni 
rivojlantirishda Markaziy Osiyo davlatlari ichida ancha qulaydir. Bu borada 
Respublika Prezidenti I.A.Karimov o‘z asarida, «Amudaryo va Sirdaryo 
oralig‘ida joylashgan O‘zbekiston xalqaro aloqalarini yo‘lga qo‘yish nuqtai 
nazaridan va o‘z taraqqiyot istiqbollari jihatidan qisman qulay jo‘g‘rofiy-
strategik mavqega ega.
14-mavzu. 
Namangan viloyati turizm geografiyasi 
Namangan viloyati ekotizimlari: tushunchasi, tasniflanishi va 
tavsiflanishi. Hozirgi kunda O‘zbekistonda 4000 tadan ortiq arxitektura, 
tarixiy va tabiiy yodgorliklar, go‘zal landshaftlar, xilma xil noyob 
o‘simliklar va hayvonot dunyosi mavjud. Bularning barchasi sayyohlarning 
respublikaga bo‘lgan qiziqishini yanada oshiradi.Lekin O‘zbekiston 

---

178 
Respublikasida o‘rtacha turistik infratuzilma 19 foiz, Namangan viloyatida 
esa undan ham kam foizni tashkil etadi xolos. Shuning uchun ham milliy 
turistik infrastrukturaning sig‘imi va darajasini oshirish o‘ta dolzarb 
mummo hisoblanadi. 
III. Amaliy mashg‘ulotlar 
1.
―Turizm geografiyasi,, fanining predmeti, maqsadi va vazifalari.
2.
―Turizmni rivojlantirish omillari ,,
3.
Turizm geografiyasining tarixi va rivojlanishi. 
4.
4. Sayyoxning xuquq va majburiyatlari. Turizm xavfsizligi. 
5.
Jahonning turistik regionlari.. 
6.
Yevropa mamlakatlarida xalqaro turizm geografiyasi 
7.
Amerika mamlakatlarida xalqaro turizm geografiyasi. 
8.
Osiyo –Tinch okeani regioni mamlakatlari xalqaro turizm 
geografiyasi. 
9.
Yaqin Sharq va Afrika regionlari mamlakatlari xalqaro turizm 
geografiyasi. 
10.
Afrika mintaqasi mamlakatlari turizmi. 
11.
Turizm industriyasi. 
12.
O`zbekistonning 
jahon 
xo`jaligi 
tizimidagi 
tutgan 
o`rni. 
O`zbekistonning tabiiy va rekratsion resurslari. 
13.
O‘zbekiston turistik imkoniyatlari va yo‘nalishlari. 
14.
Namangan viloyati turizm geografiyasi. 
IV. Mustaqil ta‘lim va mustaqil ishlar 
1.
―Turizm geografiyasi,, fanining predmeti, maqsadi va 
vazifalari.
2.
―Turizmni rivojlantirish omillari ,,Qadimgi Gretsiyada 
geografiya. 
3.
Turizm geografiyasining tarixi va rivojlanishi. 
4.
Sayyoxning xuquq va majburiyatlari. Turizm xavfsizligi.
5.
Jahonning turistik regionlari.
6.
Yevropa mamlakatlarida xalqaro turizm geografiyasi. 
7.
Amerika mamlakatlarida xalqaro turizm geografiyasi 
8.
Osiyo –Tinch okeani regioni mamlakatlari xalqaro turizm 
geografiyasi. 
9.
Yaqin Sharq va Afrika regionlari mamlakatlari xalqaro turizm 
geografiyasi. 
10.
Afrika mintaqasi mamlakatlari turizmi. 

---

179 
11.
Turizm industriyasi 
12.
O`zbekistonning jahon xo`jaligi tizimidagi tutgan o`rni. 
O`zbekistonning tabiiy va rekratsion resurslari. 
13.
O‘zbekiston turistik imkoniyatlari va yo‘nalishlari.. 
14.
Namangan viloyati turizm geografiyasi. 
15. Yaponiya turizm geografiyasi. 
16. Ispaniya turizm geografiyasi 
17. Norvegiya turizm geografiyasi 
18
. Italiya turizm geografiyasi 
19
. Fransiya turizm geografiyasi 
20
. Germaniya turizm geografiyasi
21
. Turkiya turizm geografiyasi 
22
. AQSH turizm geografiyasi 
23
. Kanada turizm geografiyasi 
24
. Meksika turizm geografiyasi 
25
. Singapur turizm geografiyasi 
26
. KXDR turizm geografiyasi 
27
.Indoneziya turizm geografiyasi 
28
. Malayziya turizm geografiyasi 
29
. BAA turizm geografiyasi 
30
. Saudiya Arabistoni turizm geografiyasi 
31
. Okeaniya Mamlakatlari turizm geografiyasi 
32
. Hindiston turizm geografiyasi 
33
. Xitoy turizm geografiyasi 
34
. Polsha turizm geografiyasi 
35
. Gretsiya turizm geografiyasi 
36
. Madakaskar turizm geografiyasi 
37
. Yangi zellandiya turizm geografiyasi 
38
. Avstrliya turizm geografiyasi 
39
. Rossiya turizm geografiyasi 
40
. Gollandiya turizm geografiyasi 
3 
V. Fan o‘qitilishining natijalari (shakllanadigan kompetentsiyalar) 
Fanni o‘zlashtirishi natijasida talaba: 

turizm geografisi fanining fanlar tizimida tutgan o‘rni, obyektti va 
predmeti, shakllanishi, rivojlanishi, zamonaviy tuzilishi haqida