Toshkent moliya instituti byudjet hisobi va davlat jamg‘armalari fakulteti

 
I BOB. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI PENSIYA TA’MINOTINING 
NAZARIY VA TASHKILIY-HUQUQIY ASOSLARI 
 
1.1. Ijtimoiy ta’minot tizimida pensiya ta’minotining tutgan o‘rni va 
ahamiyati 
Inson hayoti davomida uning sog‘ligiga ta’sir etuvchi va buning natijasida 
uning asosiy daromad manbai bo‘lmish ish haqini yo‘qotishiga olib keluvchi shart-
sharoitlarning yuzaga kelish xavfi ostida turadi. Ushbu shart-sharoitlarga: 
kasallanish, qarilik, nogironlik, boquvchisini yo‘qotish va boshqalar kiradi. 
Mustaqil ushbu sharoitlarga qarshi kurashish har doim ham mumkin emas. Ular 
shaxsning faol faoliyati bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, alohida shaxslarning hoxish 
va irodasiga bog‘liq bo‘lmaydi. Shu bilan birgalikda ular to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
jamiyatning ijtimoiy barqarorligiga ta’sir etadi. Shuning uchun ham davlat ushbu 
holatning yuzaga kelishidagi ma’lum bir javobgarlikni o‘z zimmasiga olib, davlat 
pensiyalarini, ijtimoiy nafaqalarni va xizmatlarni tayinlash orqali ijtimoiy qo‘llab-
quvvatlash tizimini shakllantiradi. 
 
Ijtimoiy ta’minot 
- ma’lum bir kategoriyadagi fuqarolarni mamlakat 
rivojlanishining ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan hodisalarning yuzaga kelishi 
natijasida boshqa jamiyat a’zolari bilan ijtimoiy tengligini ta’minlash maqsadida 
davlat byudjeti va mahsus ijtimoiy fondlar hisobidan moddiy ta’minlashga 
yo‘naltirilgan davlat ijtimoiy siyosatining shakli hisoblanadi. Ijtimoiy ta’minotga 
zaruriyat fuqarolik jamiyatining yuzaga kelishi bilan vujudga kelgan. Jamiyatning 
iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyotiga qaramasdan, unda har doim tabiiy, o‘ziga 
bog‘liq bo‘lmagan sabablar doirasida hayotiy faoliyatni amalga oshirish uchun 
etarli miqdordagi mablag‘ga ega bo‘lmagan fuqarolar topiladi. Ular jumlasiga 
avvalo bolalar va qariyalarni kiritish mumkin. Bundan tashqari mehnat qilishga 
qobiliyatsiz bo‘lgan shaxslar jumlasiga sog‘ligini yo‘qotganligi sababli vaqtincha 
yoki doimiy asosda mehnat qilish qobiliyatini yo‘qotgan fuqarolar ham kiradi. 

---

8 
Bozor iqtisodiyoti ijtimoiy xavflardan aholini ijtimoiy qo‘llab quvvatlashning 
avtomatik mexanizmini shakllantirmaydi, chunki ular ma’lum bir moddiy 
xarajatlarni talab etib, foyda keltirmaydi. Ushbu vazifalarni ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanishning ma’lum bosqichiga etgan, jamiyatning rivojlanishida uning 
ahamiyatini tushunib etgan davlat amalga oshiradi. Ijtimoiy davlat bu shunday 
davlatki, u o‘z hududidagi fuqarolariga, shuningdek chet el fuqarolariga hamda 
fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarga qonuniy doirada maqbul yashash sharoiti va erkin 
rivojlanishni ta’minlab beradigan davlatdir. U davlat ijtimoiy ta’minot tizimini 
shakllantirib, pensiyalar, nafaqalar, kompensatsiyalar, tibbiy va ijtimoiy 
xizmatlarni moliyalashtirishda ishtirok etadi (1.1-rasm).