Yer usti transport tizimlari

 
 
5.5 Gaz yonilg‘isiga ishlovchi dvigatellarning ta’minlash tizimi 
 
Gazsimon yonilg‘ilarning xossalari to‘g‘risida umumiy ma’lumotlar. 
Xalq xo‘jaligining turli sohalarida gaz yonilg‘isi yildan-yilga kengroq 
qo‘llanilmokda. Qishlok xo‘jaligi ishlab chiqarilishida ham gaz, asosan, texnologik 
jarayonlar (isitishda, issiqxonalarda, quritishda, chorvachilik va parrandachilik 
majmualari)da va maishiy extiyojlar uchun ishlatilmoqda. Oxirgi 10-15 yillardan 
boshlab esa gaz ichki yonuv dvigatellarida asosiy yonilg‘i o‘rniga ham ishlatila 
boshladi. 

---

60 
Dvigatellarda suyuq yonilg‘ilar o‘rniga gaz ishlatilganda quyidagi afzalliklar 
kelib chiqadi: 

yonilg‘i-xavo aralashmasiga kerakli nazariy miqdordagi xavo berilishi 
shart emas, ya’ni 
α
ning qiymati 1 dan ortmaydi. Bu dvigatelning foydali ish 
koeffitsientini oshishiga olib keladi; 

yonish to‘la bo‘lib, keraksiz yonish maxsulotlari (oltingugurtli 
birikmalar, qurum va tutun) kamrok bo‘ladi; 

atrof muxitning sovuq sharoitida ham oson yonadi (bug‘lantirishga 
extiyoj yo‘q); 

gazni quvurlar orqali masofalarga uzatish (tashish) oson, shuningdek 
saqlanishi ham qulay; 

neftga qaraganda er ostidan qazib olish osonroq va arzonroq; 

gazni dvigatellarda siqilgan va suyultirilgan xolda ishlatish mumkin; 

antidetonatsion (detonatsiyaga qarshi) xossalari suyuq yonilg‘ilardan 
yaxshiroq, ya’ni oktan soni yuqoriroq; 

yonish jarayonida suyuqlik (suv) kondensatsiyalanmaydi, demak, 
detallarning eyilishi va korroziyasi kamayadi; 

dvigatelni to‘la qizishini kutmasdan ham ishga tushirib yuborish 
mumkin. 
Yuqorida sanab o‘tilgan, suyuq yonilg‘ilarga nisbatan qator afzalliklariga 
qaramasdan, gaz yonilg‘isining ayrim kamchiliklari ham mavjud: 

inson nafas olishi uchun zararli; 

gaz-xavo aralashmasi portlashi mumkin; 

yonilg‘i tizimidagi ozgina nojipsliklardan ko‘p miqdorda gaz chiqib 
ketishi mumkin; 

suyultirilgan gaz qo‘llanilganda dvigatelning quvvati 6...8 foizga, 
siqilgan gaz ishlatilganda esa 18...20 foizga kamayadi. 
Yuqoridagi gaz xossalaridan ko‘rinadiki, gaz yonilg‘ilari yonuvchi aralashma 
silindr tashqarisida xosil qilinadigan va uchqun bilan alangalantiriladigan 
dvigatellarda qo‘llashga qulay, shuningdek dizellarda ham foydalanish mumkin. 
Dvigatellarda ikki xil gazlar qo‘llanilmoqda. 

siqilgan gazlar; 

suyultirilgan gazlar.