Yer usti transport tizimlari

 
Ochilgan paxtani terish mashinalari 
Bu mashinalar tuzilishi va texnologik ish jarayonining bajarilish tartibiga kura, 
mexaniq, pnevmatik, elektromexaniq va boshqa turlarga bulinadi. Ulardan keng 
tarkalgani va amalda ishlatila yotganlari mexaniq turi bo‘lib , ular uz navbatida, 
vertikal va gorizontal shpindelli mashinalarga bulinadi. 
Vertikal shpindelli paxta terish mashinasining tuzilishi va ishlash 
jarayoni. 
Vertikal (tik) shpindelli paxta terish mashinalari ochilgan chanoklardagi 
paxtani terish uchun mo‘ljallangan. Paxta terish mashinasining asosiy qismlari 
kuyidagilardan iborat (244- rasm): terish apparatlari bloki 
8
, yiggich 
7
, rama 
11
, 
bunker 
6
, tozalagich 
4
, boshkarish maydonchasi 
12
, mashinani yuvish sistemasi, 
elektr jixozlari, gidrosistema, uzatish va yurgizish moslamalari. 
Mashinaning g‘o‘za tegadigan qismlari maxsus tuskichlar bilan yopilgan bo‘lib 
, ochilgan paxtani tuqilishdan saklaydi. 
G‘o‘za shoxlarini barabanlar oraligiga yo‘naltirish uchun terish apparati 
shoxlarni ko‘targich va yo‘naltirgichlar bilan jixozlangan. Mashinaning ishchi 
qismlariga traktorning quvvat olish validan tarkatish reduktori orqali harakat 
uzatiladi. 
Terilgan paxta havo surish sistemasi yordamida bunkerga o‘tadi. Mashina 
bunkeri ag‘darma tipda bo‘lib , terilgan paxtani tirkama aravaga bushatadi. 
Suv sistemasi mashinaning shpindellarini yuvadi va bakka suv tuldiradi. Elektr 
jixozlari traktor dvigatelini ishga tushirish, uning ishini nazorat qilish, tungi smenada 

---

165 
ish joyini hamda mashina qism va mexanizmlarini yoritish uchun mo‘ljallangan. 
Mashinani boshkaruvchi barcha qismlar boshkarish maydonchasiga o‘rnatilgan. 
Mashinaning texnologik ish jarayoni kuyidagicha: 
Mashina g‘o‘za kator oralarida harakatlanganda shox ko‘targichning 
yo‘naltiruvchi chiviklari g‘o‘za tupini shpindelli barabanlar
 1 
orasiga (ish tirkishiga) 
yo‘naltiradi. Barabanning aylanma tezligi mashinaning tezligidan katta bo‘lganligi 
uchun g‘o‘za tuplari sinmaydi va yotib kolmaydi. Aylanayotgan baraban g‘o‘za 
tupini kamrab, ish tirkishiga tortib oladi. SHpindel galtagi ish zonasida tashki 
kuzgalmas ponasimon tasmalar bo‘ylab yumalanishi natijasida u baraban 
yo‘nalishiga teskari aylanib, ochilgan paxtani tishi bilan ilib uziga urab oladi. 
Baraban aylanishini davom etib, shpindelni ish zonasidan ajratish zonasiga olib 
boradi. U erda shpindel galtagi ich tomondan kuyilgan ponasimon tasmalar bo‘ylab 
yumalab shpindel aylanishi yo‘nalishini o‘zgartiradi va undagi paxtaning asosiy 
qismi inersiya kuchlari ta’sirida echiladi. Ajratkich 
13
cho‘tkalarini killari shpindel 
tishlariga 1,5 mm gacha kirib turganligi sababli, chuvitilgan paxta tolalarini 
shpindellardan ajratib olib qabul kamerasi
9 
ga tashlaydi va shu bilan bir vaqtda 
shpindel tishlarini qisman chirklanishdan tozalaydi. qabul kamerasidagi paxtani 
ventilyator 
3
kuvurlar orqali surib olib, chiqarish kuvuri yordamida bunker 
6
ga 
tashlaydi. qabul kamerasi 
9
ning tubi ochik bo‘lganligi uchun, ogir jismlar (kesak, 
tosh, ochilmagan ko‘sak va boshkalar) bunkerga o‘tmasdan erga tushadi.