Yer usti transport tizimlari

NUL TEXNOLOGIYASI
-shudgorlamasdan ekish yoki bevosita ekish ham 
deyiladi. Bu usulda dalaning 25 % gagina mexanik ishlov beriladi, qolgan joydagi 
begona o‘tlar gerbitsid yordamida yo‘qotiladi.
Har qanday agregat ishchi qismining tuproqqa ishlov berishdagi yakuniy 
ta’sirini 
texnologik jarayon
, uning tarkibiy qismlarini esa 
texnologik operatsiya
deyiladi. 
Erni plug bilan shudgorlashda tuproq palaxsasini
ag‘darish, yumshatish, 
aralashtirish
kabi operatsiyalar bajariladi.
Boshqa qurollar ta’sirida esa 
zichlash, tekislash, begona o‘tlarni kesish, pushta 
yasash, jo‘yak olish
kabi jarayonlar bajariladi. 
 
16.2 Tuproqqa ishlov berishning texnologik operatsiyalari va jarayonlari 
 
AG‘DARISH
– tuproq palaxsasini pastki va ustki qatlam-larini bir-biriga 
nisbatan o‘zgar-tirishdir. Botqoqlik va chim 
bosgan erlarda palaxsani gorizontal o‘q 
atrofida 180
0
ga burib, to‘liq to‘ntariladi. Har 
yili 
shudgorlana-digan, 
ya’ni 
madaniylashtirilgan erlarda esa palaxsani 
130
0
…140
0
gacha burib ag‘dariladi. 
YUMSHATISH
- 
ishlov 
beriladigan 
tuproq qatlamini bo‘lak-bo‘lak strukturali agregatlarga 
(kesak-chalarga) ajratish. Bunda strukturali agregatlar 
orasidagi masofa kattalashadi va natijada tuproqning 
xajmiy massasi (zichligi) kichrayadi. 
ZICHLASH
– yumshatishga teskari jarayon 
bo‘lib, uning natijasida tuproqdagi g‘ovaklar 
kamayib, kapillyar kanallari tiklanadi va suvning 
bug‘lanishi kuchayadi. 
ARALASHTIRISH-
tuprok agregatlari, o‘g‘itlar va boshqa-larni o‘zaro 
joylashishini o‘zgartirish. U ishlov beriladigan qatlamni 
bir xilligini ta’minlash hamda tuproqqa solinadigan 
mineral va organik o‘g‘itlarni tekis tarqatish uchun 
bajariladi. 

---

142 
TEKISLASH
– 
dala 
yuzasidagi 
no-
tekisliklarni 
yo‘qotib, 
urug‘ni 
si-fatli 
ekish, 
keyinchalik esa bir tekis 
sug‘orish uchun sharoit 
yaratishdir. 
BEGONA O‘TLARNI KESISH VA SUG‘-URISH
- 
o‘simlik ildizlari va poyalarini kesish va sug‘urish yo‘li 
bilan begona o‘tlarni mexanik yo‘qotish. 
PUSHTA, JO‘YAK HOSIL QILISH VA ARIQ 
OCHISH
- 
tuproqni suv, havo - termik va ozuqa 
rejimini sozlashga sharoit yaratadi. 
 
TUPROQQA ISHLOV BERISH TIZIMI
- qishloq xo‘jalik ekinlarini etishtirish 
uchun qo‘llaniladigan bir necha texnologik operatsiyalar yoki jarayonlar tuproqqa 
ishlov berish tizimini tashkil qiladi.