O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti

 
Jilvirlash abraziv materialining qattiqligi: 
17 – jadval 
Qattiqlikning belgilanishi va kategoriyasi
Qattiqlikning bo’linishi 
M - yumshoq 
M1, M2, M3 
SM – yumshoqligi o’rtacha
SM1, SM2 
S - o’rtacha
S1, S2 
ST - qattiqligi o’rtacha 
ST1, ST2, ST3 
T - qattiq 
T1, T2 
VT – juda qattiq 
VT1, VT2 
CHT – nixoyatda qattiq 
CHT1, CHT2 
Qanday qattiqlikdagi jilvirlash toshi ishlatish kerakligi ko’pgina faktorlarga: 
detalning o’lchamiga, detalning materiliga, ishlov beriladigan yuzaning talab 
etiladigan tozalik klassiga, jilvirlash usuliga, kesish rejimiga, jilvirlash asbobining 
xarakteristikasi va boshqalarga bog’liq. Shu sababli qanday qattiqlikdagi jilvirlash 
toshi tanlash to’g’risida umumiy tavsiyalar berish juda qiyin. Ammo quyidagini 
tavsiya etsa bo’ladi: 
Ishlov beriladigan materialning qattiqligi qancha yuqori (toblangan po’lat va 
boshqalar) bo’lsa, jilvirlash toshi shunchalik yumshoq bo’lishi, qattiqligi kamroq 
materiallar uchun esa ochiq strukturali qattiqroq toshlar ishlatiladi, chunki bunday 
toshlarning ish unumi katta bo’ladi, tozalab jilvirlashda esa mayda donali jilvirlash 
toshlaridan foydalaniladi.
O l m o s l i j i l v i r l a sh t o sh l a r i mis yoki alyuminiy korpusdan 
tayyorlanganib, uning ustiga 1.5 -3 mm (kamdan kam xollarda, yuqori anilik talab 
etiladigan ishlarda 10 – 20 mm gacha) qalinlikda qilib olmos qavati qoplanadi. 
Olmos qavati olmos donalari (25 – 50% va undan ortiq), bog’lovchi material 
(bronza, bakelit, keramika va boshqalar) xamda to’ldirgichlar (donadorligi №180 
dan №240 gacha bo’lgan qattiq minerallar) dan iborat bo’ladi. 
Olmosli jilvirlash toshlari ishlov berilgan yuzaning aniq va toza (10 – 12 aniqlik 
klassida) chiqishini tahminlaydi. Olmosli jilvirlash toshlari qattiq qotishmadan 
tayyorlangan kesuvchi asboblarni, o’lchash asboblarini, shtamplarning detallarini 
charxalash xamda qayrashda, qimmatbaxo toshlarni jilvirlash va jilolashda 

---

ishlatiladi. Olmosli jilvirlash toshlari xar xil rasmda – yassi, kosa nusxa, tarelka 
nusxa profilli qilib va boshqa rasmlarda tayyorlanadi.
J i l v i r l a sh a s b o b i n i n g s t r u k t u r a s i. Jilvirlash asbobining 
strukturasi deganda abraziv donalar, bog’lovchi va g’ovaklarning muayyan nisbati 
tushiniladi. Struktura turlarining uch gruppasi mavjud bo’lib, ular 13 nomerdan 
iborat: 
№ 0,1,2,3 – abraziv donalarning xajmi 56 – 62 % ni tashkil etadigan zich 
strukturalar: 
№ 4,5,6 – abraziv donalarning xajmi 50 – 54% ni tashkil etadigan o’rtacha 
zichlikdagi struktura; 
№ 7,8.9,10,11,12 – abraziv donalarning xajmi 38 – 48% ni tashkil etadigan ochiq 
strukturalar.
Amalda yumshoq va qovushqoq materillarni (latung’, alyaminiy, mis, issiqbardosh 
po’latlar va boshqalarni) jilvirlashda g’ovakligi yuqori jilvirlash toshlari – 13 dan
18 gacha nomerli toshlar ishlatiladi, ularda mayda va yirik g’ovaklar xajmi 
jilvirlash toshi xajmining 70 % i tashkio etadi va g’ovaklarning ko’ngndalang 
o’lchami 0.3 dan 0.5 mm gacha bo’ladi. (110 - rasm).