O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti

98-rasm.
Trapetsiyasimon rezba qirquvchi keskich: 
Po’latdan tayyorlangan zagotovkaga ishlov berishda kesish tezligi V=155- 
450 m/min bo’lib, bundan keskichning konstruktsiyasining kesuvchi qismi T15K6 
markali qattiq qotishma plastinkasidan tayyorlanagan bo’lib, bahzi bir detallarga 
ishlov berish jarayoniga ketgan vaqt 3 soat gacha qisqargan. Prizmatik rezba 
qirquvchi keskich (rasm-99) da keltirilgan. Bunday keskichdan foydalanayotganda 
uni maxsus dastakcha, prujina yordamida maxkamlanadi. Orqangi burchagi α uni 
dastakcha og’ma ravishda o’rnatilishi natijasida xosil qilinadi. Oldingii burchak γ 
ishlov berilayotganda materialimizga bog’lab qabul qilinadi. Prizmatik 
keskichlarning faqat rezbaning ko’tarilish burchagi katta bo’lmagan xolatlardda 
qo’llash mumkin. CHunki bunday kesikchlarda profilning yon sirtlarida xar xil 
orqangi burchakni qabul qilish imkoni yo’q. Yumaloq rezba qirquvchi keskichlar 
rezba qirqishda ko’proq qo’laniladi, chunki uni tayyorlash prizmatik keskichga 
nisbatan osonroq. Tashqi yuzalarga rezba qirquvchi yumaloq keskichlar opravkaga 
qo’ndiruvchi qilib tayyorlanadi. Keskich opravkaga o’rnatilib, uni opravkada 
aylanib ketmasligi uchun yon sirti bir yoki ikki tomonida kichik tishchalar qilinadi.

---

99-rasm.
Prizmatik rezba qirquvchi keskich: 
Orqangi burchagi α ni yahni α=10-12
0 
bo’lishini tahminlash uchun uning markazi 
zagotovka markaziga nisbatan h
p
masofada yuqori joylashagan bo’lishi kerak.
)
sin(





R
h
p
Toza rezba qirquvchi keskichning oldingi burchagi γ=0 (rezba profilida sirpanishni 
qisqartirish maqsadida). Keskichni profilini xisoblashda shakldor yumaloq 
keskichni nuqtalar bo’yicha xisoblash usulidan foydalanish mumkin.
100-rasm.
Grebyonka: 
Ko’p tig’li keskich grebyonka deyiladi. Grebyonkalar yassi (rasm 125,a), 
prizmatik (rasm 125,b) va yumaloq sirtida xalqasimon vint qirqilgan (rasm 125,v). 
Grebyonkaning kesuvchi qismi φ burchagi ostida qirqilib konuslik xosil qiladi. 
Shuning xisobiga yuklanish ikkita yoki uchta tishlar o’rtasida taqsimlanadi va na-
tijada kesish jarayonidagi o’tishlar soni sezilarli darajada kamayadi. Kalibrlovchi 
qismi rezbani tozalash uchun mo’ljallangan. Sterjenli va prizmatik grebyonkalar 
tayyorlanish jixatidan murakkabligi sababli kam qo’llaniladi. Keng tarqalgan 

---

yumaloq grebyonka bir qancha xalqasimon va vintsimon ariqchali tishlardan ibo-
rat.
Grebyonkalar bilan tashqi yuzalarga rezba qirqishda ko’tarilish burchagini saqlab 
qolish maqsadida grebyonkada ko’p kirimli rezba qilinadi. Bu xolat uchun 
grebyonka diametri rezbaning diametridan katta bo’lishi kerak.
n
d
D
ўрт
ўрт


D
urt
- grebyonkaning o’rta diametri, d
urt
– rezbaning o’rtacha diametri, n- rezba-
ninng kirimlar soni (yaxlit son bulishi kerak); 
Metchiklar: 
Metchik bilan ichki yuzalarga rezba qirqiladi. Metchik vintga 
o’xshagan bo’lib, uning yuzasi bo’ylab kesuvchi qirrasini xosil qiluvchi, to’g’ri 
yoki vintsimon ariqcha xosil qilinadi. Metchiklar bir vaqtning o’zida ikki xil 
xarakat 
bilan 
ishlaydi: 
aylanma 
(metchik 
yoki 
zagotovka), 
ilgarilanma(metchikning o’qi bo’yicha). Metchiklarni quyidagi asosiy turlarga 
bo’lishmumkin: qo’l metchigi, gayka metchigi, mashina metchigi, plashka 
metchigi, kalibrlovchi, sozlanuvchi, o’zi ochiluvchi.