I mavzu. «Ilmiy tadqiqot metodologiyasi» fanining maqsadi va vazifalari

 
 
 
Yana bir marta qaytaramiz!
1. Real eksperimentni o„tkazishni iloji bo„lmaganda, tadqiqotchilar xayoliy (aqliy) 
eksperimentga murojaat qiladilar, uning afzalliklaridan foydalanadilar. 
2. Xayoliy eksperimentda tasavvur qilish kuchi bilan ongda ob‟ektni modeli hosil 
qilinadi, model turli sharoitga qo„yiladi, fikran unga ta‟sir ko„rsatiladi. 
3. Xayoliy eksperiment o„tkazish jarayonida tadqiqotchi fanda ishlab chiqilgan 
tamoyillar, qonunlar, doimiyliklar, tushunchalar va qoidalardan foydalanadi, modelni sun‟iy 
sharoitga qo„yib “ta‟sir” ko„rsatish jarayonida ularni (doimiyliklar va qiymatlarni) hisobga oladi. 
Bu aqliy eksperimentni quruq xayol, fantaziya bo„lishidan saqlaydi. 
4. Fan tarixidan ma‟lumki, olimlar xayoliy eksperiment usulidan foydalanib, 
ob‟ektning ko„rinmas, idrok qilib bo„lmaydigan xossalarini kashf etganlar (Galiley, Makevell, 
Eynshteyn N.Bor va boshqalar). 
5. Samarali bilish usullaridan biri matematik eksperimentdir. Uni o„tkazish katta 
harajat talab qilmaydi, qisqa vaqt ichida amalga oshiriladi. Modelning xolatini nazorat qilish 
murakkab muammo emas. 
6. Matematik eksperiment asosini o„rganilayotgan ob‟ektning matematik modelini 
tuzish tashkil qiladi. Eksperimentda model parametrlari va qiymatlariga fizik yoki boshqa 
turdagi ma‟no beriladi, u matematik qiymatlarda ifodalangan sun‟iy sharoitga quyiladi. 

---

7. Eksperiment oldiga quyilgan vazifa matematik masalaga aylantiriladi. Masala 
algebraik formula va topologik shakllar majmuasi bo„lib,uning hisob va yechim algoritmlari, 
shartlari belgilangan bo„ladi. 
8. Eksperiment jarayonida matematik model ustida olib borilgan hisoblar natijasi 
qayta ishlab chiqiladi, olingan qiymatlar va raqamlar tahlil qilinadi, xulosa chiqariladi. 
9. Kompyuterli eksperiment o„zida xayoliy va matematik eksperiment, 
moyedllashtirish va analogiya usullarida mavjud bo„lgan afzallik va ustun tomonlarni 
birlashtiradi. 
10. Kompyuterli eksperimentni asosi- bu dasturda ifodalangan, aniqrog„i unda 
mujassamlangan sun‟iy aqldir. Dastur (sun‟iy aql) ko„rsatma, algoritm, freym va slotlardan 
iborat bo„lgan tizimdir. 
11. Kompyuterli eksperimentda model grafika va animatsiya yordamida turli sharoitga 
qo„yiladi, ta‟sir o„tkaziladi, natija tahlil qilinadi. 
12. Eksperiment qilinayotgan model freym, slot va algoritmik ko„rsatmalardan iborat 
bo„lib, uning holati va strukturasiga nazorat ostida bo„lgan ta‟sir o„tkaziladi. Oqibatda oldin 
ma‟lum bo„lmagan xossa, bog„lanish va qiymatlar aniqlanadi, olingan axborot tahlil qilinadi. 
13. Kompyuterli eksperiment tabiiy, texnik va ijtimoiy-gumanitar fanlarda samarali 
usul sifatida keng tatbiq qilinmoqda.