Axborot uzatish muhiti Reja: Axborot uzatish muhiti

---

Axborot uzatish muhiti 
 
Reja: 
1.
 
Axborot uzatish muhiti 
2.
 
Mahalliy tarmoqlarda axborotlar uzatilishi 
 
Аxborot uzatish muhiti deb, kompyuterlar oʼrtasida axborot almashinuvini 
taьminlovchi axborot yoʼllariga (yoki aloqa kanallariga) aytiladi. Koʼpchilik 
kompyuter tarmoqlarida (ayniqsa, mahalliy tarmoqlarda) simli yoki kabelli aloqa 
kanallari ishlatiladi, vaholanki, simsiz tarmoqlar ham mavjuddir. 
Mahalliy tarmoqlarda koʼpincha axborotlar ketma-ket kodda uzatiladi, yaьni 
bir bit axborot uzatilgandan soʼnggina keyingi bit uzatiladi. Tushunarliki, bunday 
axborot uzatish parallel kodda axborot uzatishga qaraganda, murakkab va sekin 
ishlovchi usuldir. Shuni hisobga olish kerakki, tezkor parallel usulda axborot 
uzatish, ulangan kabellar (simlar) sonini uzatilayotgan axborotning razryadlar 
soniga nisbatan baravar oshadi (masalan, 8-razryadli kodda 8 marotaba axborot 
yoʼli oshadi). Yuzaki qaraganda kabel kam sarf boʼladigandek koʼrinadi, aslida 
juda koʼp sarf boʼladi. Tarmoqdagi abonentlar oʼrtasidagi masofa katta boʼlsa 
ishlatiladigan kabelning narxi kompyuter narxi bilan barobar yoki undan ham koʼp 
boʼlishi mumkin. 8,16 yoki 32 ta kabellarni oʼtkazishga qaraganda, bir dona 
kabelni oʼtkazish ancha oson. Taьmirlash, uzilishlarni topish va tiklash ishlari ham 
arzonga tushadi. Lekin bu hammasi emas. 
Kabelning turidan qatьi nazar axborotni uzoq masofaga uzatish murakkab 
uzatish va qabul qilish qurilmalarini ishlatishni talab qiladi. Buning uchun 
axborotni uzatish qismida kuchli signal hosil qilish va axborotni qabul qilish 
qismida esa kuchsiz signalni tiklash (detektorlash) kerak. Ketma-ket uzatishda 
buning uchun faqat bitta uzatuvchi va bitta qabul qiluvchi qurilma talab qilinadi. 
Parallel axborotni uzatishda uzatuvchi va qabul qiluvchi qurilmalar soni esa, 
ishlatiladigan parallel axborotni razryadlar soniga teng boʼladi. Shuning uchun 
uzunligi uncha koʼp boʼlmagan (10 metrli) tarmoqni loyihalashda koʼpincha 
axborotni ketma-ket uzatish usuli tanlanadi.
Аxborotni parallel uzatishdagi muhim sharti, bu — har bir bitni uzatishga 
moʼljallangan kabellar uzunligi bir-biriga deyarli teng boʼlishligidir. Аks holda, 
turli uzunlikdagi kabellardan oʼtayotgan signallar oʼrtasida qabul qilish 
qurilmasining kirishida vaqt boʼyicha siljish hosil boʼladi. Buning natijasida 
tarmoq qisman buzilishi yoki butunlay ishdan chiqishi mumkin. Masalan, 100 
Mbit/s axborot uzatish teziigida va bitni uzatish davri 10 ns boʼlganda vaqt 

---

boʼyicha siljish 5—10 ns.dan oshmasligi lozim. Bunday siljish kattaligi, 
kabellarning uzunlikdagi farqi 1—2 metr boʼlganda hosil boʼladi. Kabel uzunligi 
1000 metr boʼlganda esa, bu kattalik 0,1—0,2 % ni tashkil qiladi. Haqiqatan, baьzi 
yuqori tezlikda ishlovchi mahalliy tarmoqlarda 2—4 talik kabel yordamida axborot 
parallel uzatiladi. Berilgan tezlikni saqlab qolgan holda ancha arzon kabel ishlatish 
mumkin, lekin kabelni ruxsat etilgan uzunligi bir necha 100 metrdan oshmaydi. 
Misol tariqasida Fast Ethenet tarmoq segment 100 BASE-T4 keltirish mumkin. 
Kabelsozlik sanoati korxonalari kabel turlarini koʼp miqdorda ishlab chiqaradi. 
Hamma ishlab chiqariladigan kabellami uch turga boʼlish mumkin: 
• oʼralgan juft simli kabel (Vitaya napa — twisted pair), ular 
himoyalangan, yaьni ekranlashtiriladi (ekranirovannыe — shielded 
twisted pair, stop) va himoyalanmagan, yaьni ekranlashtirilmagan 
(neekranirovannыe, unshielded twisted pair, UTP); 
• koaksial kabellar ((coaxial cable); 
• shisha tolali kabellar (optovolokonnыe – fiber optic). 
Kabelning har bir turi oʼz afzalliklari va kamchiliklariga ega, shuning uchun 
kabel turini tanlanganda hal qilinayotgan masalaning xususiyatini, shuningdek, 
alohida olingan tarmoq xususiyatini va awaldan mavjud boʼlgan barcha korxona 
standartlarining oʼrniga, 1995-yilda qabul qilingan EJA/TIA 586 (Commercial 
Building Telecommunication Cabling Standard)standarti mavjud boʼlib, hozirgi 
vaqtda shu standartdan foydalaniladi.