|
3. Yer monitoringini yuritish prinsiplari
Yer monitoringining maqsadi va vazifasi uni yuritishning quyidagi prinsiplariga
amal qiladi:
1. Xar xil ma’lumotlarni taqqoslash va o’zaro birikishlik prinsipi. U yagona
klassifikatorlar, formatlar, normativli-texnikaviy bazaning ma’lumotlari, koordinat va
balandlikning YAgona davlat tizimi kullanishiga asoslanadi;
2. Monitoring yuritishing uygunligini, texnologiyalar va uslublar birligini
nazarda tutadigan birlik pritsipi;
3. Yer fondidan foydalanishi va holati yer monitoringining ma’lumotlariga
xakikata ham muvofiq kelishi darajasini tavsiflaydigan aniqlik va ishonchlilik
prinsipi;
4. Ma’lumotlarning tulaligi prinsipi – aniq vazifalarni echish uchun axborotlar
tula va etarlicha bo’lishi zarur;
5. Yer monitoringini yuritishning uzluksiz prinsipi. Yer munosabatlarini qayta
tuzish jarayonida, mamlakat yer fondining miqdor va sifat tavsifining o‘zgarishida
uning ayrim toifalari o‘zgarishi yer resurslariga antropogenli nagruzkaning kuchayishi
yer fondini taksimlash va tarkibida turli xil o‘zgarishlar ruy beradi. Shuning uchun
axborotlarni vaqti-vaqti bilan yoki muntazam yangilab turish yuli bilan yer
monitoringini yuritishning uzluksizligini ta’minlash zarur.
Kolgan prinsiplardan yana quyidagilarni ta’kidlash kerakki, kurgazmali prinsipi
(xarita, atlasla, sxemalardan foydalanish); foydalanish huquqi prinsipi (davlat yoki
tijorat sirini tashkil etadigan ma’lumotlardan tashkari); tejamkorlik va samaradorlik
prinsipi (yer monitoringi ma’lumotlarini saqlash va tizimlashtirishni olishni
ta’minlaydigan usullar, texnologiyalar, uslublarni kullash); markazlashtirilgan
raxbarlik prinsipi (O‘zbekiston Respublikasi mikyosida yagona uslub bo’yicha
yagona markazlashgan monitoringini o‘tkazish).
Yer monitoringini yuritish uchun turli xil tasvirlar, kidirishlar, taftish qilish
(topografo-geodezik, tuproqning, geobotanikli, agrokimyoviy, meliorativli, shaxa
kurilishi va boshqalar); maxsus kuzatishlar (toglardan kuchib yigilgan kor uyumi, sel
toshkini, gliyasiologli, radiologichli va boshqalar); kosmik tasvir va kuzatish,
balandda uchadigan samalyotlar bilan tasvirga tushirish, kuzatish va kichiq aviatsiya
vositasi yordami bilan yer ustidan tasvirga olish va kuzatish; shuningdek fondli
dalillardan foydalanish.
Balandda uchadigan samalyotlar bilan kosmik tasvirga tushirish va
kuzatishlarning asosiy vazifasi – global va mintaqa darajasida yer holatini bilib
olishdir. Kichiq aviatsiya yordami bilan maxalliy yer monitoringi va ayerokosmikli
axborotni aniqlash uchun olib boriladi.
Yer fondini masofali zond bilan tekshirish 2ta asosiy asbob-uskunalar
guruxlaridan foydalanish bilan amalga oshiriladi:
-
Video va rasmaxborot (ayerofotoapparatura, ko’p zonali skanyer uskunalari,
radiolakatorlar, televidenie kanallar va boshqalar);
-
Trassali guruxlar asboblari (spektrometr, SVCH va IK – radiometlar va
boshqalar).
Yer ustida kuzatish poligonlarda, etalonli uchastkalarda, agrokosmik
axborotlarni
ishlab
tayyorlash
uchun
tayanch
axborotlarni
tuplashning
avtomatlashtirilgan statsionar punktlarida utaziladi va bu ma’lumotlarni zond bilan
masofali tekshirish uslubi bilan olish mumkin bo’lmaganda yer fondining holati
to’g’risida ma’lumotlarni olish.
Yer ustida kuzatishlarni ta’minlaydigan texnika vositalari majmuasiga
quyidagilarni kiritish mumkin:
-
Yer ustida xarakatlanuvchi stansiyalar;
-
Avtomobillar shosseda yuqori darajada utishi mumkin bo’lgan va tuproq namligini
o‘zgarishini kimyoviy tahlili uchun jihozlangan priborlar, shuningdek EXM va
telemetriyani uzatish;
-
Qabul qilish moslamasini ta’minlovchi texnikaviy vositalar majmuasi.
Arxivlarda (fondlarda) yer monitoringining materiallari tuplanishi va AIS
bazalarida (O‘zbekiston yerlari) taksimlanishi quyidagi sxema bo’yicha amalga
oshirriladi.
Ma’muriy tumanlar, shaxarlarda yer – suv mulkining tashki ko’rinishi uchastkalar,
ayrim dalalar, yerdan foydalanish va yerga egalik qilish, barcha yer fondining holatini
tavsiflaydigan maxalliy monitoringining dastlabki ma’lumotlari tuplanadi.
O‘zbekiston Respublikasining tarkibidagi muxtor respublika va viloyatlarda,
ularning tarkibiga kiradigan tumanlar, shaxarlar shuningdek, ayrim ekologik
mintaqaviy tavsifga ega bo’lgan ob’ektlar bo’yicha hamma ma’lumotlarni o’z ichiga
olgan ma’lumotlar shakllanadi. O‘zbekiston Respublikasi darajasida, respublikaning
tarkibida muxtor respublika, landshaft-ekologiya bo’yicha hamma ma’lumotlarni o’z
ichiga olgan ma’lumotlar shakllanadi.
Yer monitoringining shakllangan bazasi va banki foydalanishlari mumkin:
-
Davlat va maxalliy boshqarish organlari;
-
O‘zbekiston Respublikasi yer resurslari davlat qo‘mitasi va uning
joylardagi bo’limlari;
-
Yerdan foydalanuvchi korxonalar, tashkilotlar va boshqa muassasalar;
-
Ayrim fukarolar;
-
Yerdan va tabiatdan oqilona foydalanishni tashkil etish, atrof muhitni
muhofaza qilish soxasidagi tashkilotlar va chet el hamda xalqaro tashkilotlar;
O‘zbekiston Respublikasi tarkibidagi Korakalpogiston Respublikasi viloyatlar
davlat va munitssipal boshqaruv organlariga zaruriyatga qarab tezlashtirilgan
ma’lumotlar, bashoratlar, mavzuli xaritalar uzib chiqadilar va akdim etadilar hamda
xar yili birinchi yanvargacha “Yer resurslari davlat qo‘mitasi” ga mintaqaning yer
fondi holati to’g’risida yillik hisobot tayyorlanadi. O’z navbatida Yer resurslari davlat
qo‘mitasi yer monitoringi axborotlarii umumlashtirib zaruriyatga qarab tezkor
ma’lumotlar, ilmiy bashoratlar mavzuli xaritalar va atlaslar tuzib chiqadilar va
manfaatdor vazirliklar hamda idoralarga takdim etiladi. O‘zbekiston Respublikasiga
keyingi hisobot yili uchun xar yili 1 aprelda kechiqtirmasdan O‘zbekiston
Respublikasining yer fondining holati to’g’risida hisobot yuboradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
