|
ajratish usuli
bilan quyidagi formula
bo‗yicha hisoblanadi:
Ey
= Ejis+Efunk+Eyuz,
bu yerda:
Ejis – jismoniy eskirish;
Efunk – funksional eskirish;
Eyuz – yuzaki (iqtisodiy) eskirish.
Ajratish usulidan bozor ekstraksiyasi usuli yoki iqtisodiy yosh usulini
qo‗llash uchun zarur axborot bo‗lmaganida foydalaniladi.
53.
Jismoniy eskirish yoshini aniqlashda baholovchi bartaraf etib
bo‗ladigan jismoniy eskirish va bartaraf etib bo‗lmaydigan jismoniy
eskirishni hisoblaydi.
420
Qoida tariqasida, yaxshilashlardan qoniqarsiz foydalanilganda vujudga
keladigan bartaraf etib bo‗ladigan jismoniy eskirish qiymati yaxshilashning
normal foydalanish tavsiflarini tiklash xarajatlari asosida hisoblanadi.
Bartaraf etib bo‗lmaydigan jismoniy eskirish qiymati jismoniy
eskirishni aniqlashga doir normativ hujjatlardan foydalanish asosida, xizmat
muddati uzoq va qisqa elementlar bo‗yicha alohida hisoblanadi.
Xizmat muddati, qoida tariqasida, yaxshilashning xizmat muddatiga
teng bo‗lgan xizmat muddati uzoq elementlar bo‗yicha bartaraf etib
bo‗lmaydigan jismoniy eskirish qiymatini hisoblash quyidagi tartibda amalga
oshiriladi:
- bartaraf etib bo‗lmaydigan jismoniy eskirish darajasi yaxshilash
haqiqiy yoshining uning umumiy jismoniy xizmati (foydalanish normativ
muddati)ga nisbati sifatida hisoblanadi;
- eskirishni hisoblash bazasi elementning tiklash qiymati (almashtirish
qiymati) bilan uning bartaraf etib bo‗ladigan jismoniy eskirishi va xizmat
muddati qisqa elementlarning qoldiq tiklash qiymati yig‗indisi o‗rtasidagi
farq sifatida hisoblanadi;
- bartaraf etib bo‗lmaydigan jismoniy eskirish qiymati eskirish
darajasining eskirishni hisoblash bazasiga ko‗paytmasi sifatida hisoblanadi.
Xizmat muddati qisqa elementlar, ya‘ni yaxshilashning xizmat muddati
mobaynida vaqti-vaqti bilan almashtirishni talab etadigan elementlar
bo‗yicha bartaraf etib bo‗lmaydigan jismoniy eskirish qiymatini hisoblash
quyidagi tartibda amalga oshiriladi:
- bartaraf etib bo‗lmaydigan jismoniy eskirish darajasi elementlar
haqiqiy yoshining ularning umumiy jismoniy xizmati (foydalanish normativ
muddati)ga nisbati sifatida hisoblanadi;
421
- eskirishni hisoblash bazasi elementning tiklash qiymati (almashtirish
qiymati) bilan uning bartaraf etib bo‗ladigan jismoniy eskirishi o‗rtasidagi
farq sifatida hisoblanadi;
- bartaraf etib bo‗lmaydigan jismoniy eskirish qiymati eskirish
darajasining eskirishni hisoblash bazasiga ko‗paytmasi sifatida hisoblanadi.
Xizmat muddati qisqa elementlardan foydalanish muddatlari turli
ahamiyatga molik binolar va inshootlarni ta‘minlash va ulardan
foydalanishga doir tegishli ma‘lumot materiallari bo‗yicha olinadi.
54.
Funksional eskirish qiymatini aniqlashda baholovchi bartaraf etib
bo‗ladigan funksional eskirish va bartaraf etib bo‗lmaydigan funksional
eskirishni hisoblaydi. Yaxshilash ayrim elementlarining yo‗qligi, yetarli
emasligi yoki keragidan ortiqligiga qarab funksional eskirishning quyidagi
tiplari hisoblanadi:
- yaxshilashlar bozorning hozirgi talablariga muvofiqligining muqarrar
omili sanalgan elementning yo‗qligi bilan bog‗liq va mavjud yaxshilashlarda
yetishmayotgan elementni o‗rnatish xarajatlari bilan baholash sanasidagi
yangi qurilishda mazkur elementni yaxshilashlarga o‗rnatish xarajatlari
o‗rtasidagi farqqa teng bo‗lgan bartaraf etib bo‗ladigan funksional eskirish;
- yaxshilashlar bozorning hozirgi talablariga muvofiqligining muqarrar
omili sanalgan elementning yo‗qligi bilan bog‗liq va sof operatsion daromad
yo‗qotishlarining joriy qiymatlari bilan yaxshilash elementining yo‗qligi
bilan bog‗liq har qanday xarajatlar yig‗indisiga teng bo‗lgan bartaraf etib
bo‗lmaydigan funksional eskirish;
- ko‗chmas mulk obyektining iste‘mol xossalarini pasaytiradigan
yaxshilashlar elementining keragidan ortiqligi bilan belgilangan va mazkur
elementni uning jismoniy eskirishini hisobga olgan holda tiklash qiymati va
uni demontaj qilish xarajatlarining qaytariladigan materiallar qiymati
422
chegirib tashlangan yig‗indisiga teng bo‗lgan bartaraf etib bo‗ladigan
funksional eskirish;
- ko‗chmas mulk obyektining iste‘mol xossalarini pasaytiradigan
yaxshilashlar elementining keragidan ortiqligi bilan belgilangan va mazkur
elementni uning jismoniy eskirishini hisobga olgan holda tiklash qiymati, sof
operatsion daromad yo‗qotishlarining joriy qiymatlari va yaxshilashning
keragidan ortiq elementi mavjudligi tufayli qilingan xarajatlar bilan mazkur
element mavjudligi bilan bog‗liq iqtisodiy samaraning joriy qiymati
o‗rtasidagi farqqa teng bo‗lgan bartaraf etib bo‗lmaydigan funksional
eskirish;
- yaxshilashlarning foydalanishga yaroqli bo‗lgan, lekin bozorning
hozirgi talablariga muvofiq kelmaydigan elementlarini almashtirish yoki
modernizatsiya qilishni talab etadigan bartaraf etib bo‗ladigan funksional
eskirish.
Yaxshilashlarning
almashtirilayotgan
yoki
modernizatsiya
qilinayotgan elementlarining ularning jismoniy eskirishi chegirib tashlangan
qiymati, mazkur elementni demontaj qilishning qaytariladigan materiallar
qiymati chegirib tashlangan xarajatlari va mavjud yaxshilashlarda
yetishmayotgan elementlarni o‗rnatish xarajatlari bilan baholash sanasidagi
yangi qurilishda mazkur elementni yaxshilashlarga o‗rnatish xarajatlari
o‗rtasidagi farq yig‗indisi sifatida hisoblanadi;
- yaxshilashlarning foydalanishga yaroqli bo‗lgan, lekin bozorning
hozirgi talablariga muvofiq kelmaydigan elementlarini almashtirish yoki
modernizatsiya qilishni talab etadigan va sof operatsion daromad
yo‗qotishlarining joriy qiymatlari bilan yaxshilashlarning ma‘naviy eskirgan
elementlari mavjudligi tufayli qilingan xarajatlar yig‗indisiga teng bo‗lgan
bartaraf etib bo‗lmaydigan funksional eskirish.
55.
Tashqi (iqtisodiy) eskirish qiymati, mavjud axborot xususiyatiga
qarab, quyidagi usullardan biri bilan hisoblanadi:
423
- juft ma‘lumotlarni tahlil qilish usuli bilan;
- ijaraga oid zararlarni kapitallashtirish usuli bilan.
Tashqi eskirishni juft ma‘lumotlarni tahlil qilish usuli bilan hisoblashda
baholovchi ko‗chmas mulk obyektlarining sotuvlariga doir axborotni tashqi
eskirishga ega bo‗lgan ko‗chmas mulk obyektlari va tashqi eskirishga ega
bo‗lmagan ko‗chmas mulk obyektlarining narxlarini taqqoslash yo‗li bilan
tahlil qiladi.
Tashqi eskirishni ijaraga oid zararlarni kapitallashtirish usuli bilan
hisoblashda baholovchi:
- ijaraga oid zararlarni aniqlash uchun bozor ma‘lumotlarini tahlil
qiladi;
- baholash obyekti qiymatining pasayishini ijaraga oid zararlarni
kapitallashtirish yo‗li bilan hisoblaydi;
- hisoblangan qiymatning pasayishini baholash obyektining elementlari
– yer uchastkasi va yaxshilashlar o‗rtasida taqsimlaydi.
Agar baholovchi ijaraga oid zararlar o‗zgarmas xususiyatga ega
bo‗lishini prognoz qilgan bo‗lsa, ularni kapitallashtirish to‗g‗ridan-to‗g‗ri
kapitallashtirish usuli bilan amalga oshiriladi.
Agar baholovchi ijaraga oid zararlar vaqtinchalik xususiyatga ega
bo‗lishini prognoz qilgan bo‗lsa, ularni kapitallashtirish pul oqimlarini
diskontlash usuli bilan amalga oshiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
