O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti qo’lyozma huquqida udk

1.2. Iridoid tutgan o’simliklarning kimyoviy tarkibi. 
.Iridoidlar monoterpen o’simlik moddalari bo’lib strukturasida sikopentanpiran 
skeleti turadi..iridoid glikozidlarda ikkita siklik xalqa bo’ladi bittasi alfa pirasn, 
ikkinchisi siklopentan. 1 holatida ko’pincha betta glyukoza birikkan, 3-4 uglerod 
atomlari orasida qo’sh bog’ bo’ladi tipik yenol-efir bog’ hosil qiladi. Qo’sh bog’ 
qisman xalqada ham uchrashi mumkin.Iridoidlar o’nto’qqizinchi asrning 

---

o’rtalarida ajratilgan faqat 1958 yilda O.Xalpern asosiy iridoid strukturasini taklif 
etgan.Iridoid glikozidlari nomini Brigs 1963 yilda taklif etgan, bunga sabab uning 
asisiy strukturasi chumoli Iridomurmex detectus dan ajratilgan iridodial moddasiga 
o’xshagani sababli.
 
O
A
B
9
1
2
3
4
5
6
7
8
CH
3
CH
3
C
O
H
C
O
H
6
7
8
5
9
1
O
2
3
4
OH
CH
3
CH
3
10
ЦИКЛОПЕНТАНОПИРАН ИРИДОДИАЛЬ 
ДИАЛЬДЕГИДЛИ 
KLASSIFIKATSIYA 
Iridoid birikmalar 4 asosiy guruxga bo’linadi: 
1. Siklopеntan iridoidlar. 
2. Sеkoiridoidlar. 
3. Iridoido` valеrian oilasiniki – valеpotriatlar. 
4. Komplеks iridoidlar – alkaloidlar. 
O’simliklarda dimеr iridoidlar ham uchraydi.
I. Tsiklopеntan iridoidlar: iridoid glikozidlardagi aglikon skеlеtidagi uglеrod 
atomlari soniga qarab 4 tipga bo’linadilar:C8; C9; C10 va C14. 
1. Iridoid glikozidlar, aglikonda 8 uglеrod atomi tutadi, unеdozid 
podgruppasini tashkil etadi - unеdozid, stilbеrikozid: 
О
О
глюкоза
О
HО
R

---

2. Iridoid glikozidlar, aglikonida 9 uglеrod atomi tutadigani, 2 podgruppaga 
bulinadi: 
· Iridoidlar aukubin podgruppasidagi - aukubin, katalpol, garpagid:
О
О
OH
CH
2
ОH
глюкоза