O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi toshkent farmasevtika instituti

7.Kutiladigan natijalar 
        
O‘qituvchi 
 
a) Mavzu bo‘yicha maqsadni   
tushuntirish 
b) Talabalarda qiziqish     uyg‘otish 
v) Yangi tеxnologik usullarni qo‘llash 
 
Talaba 
 
а) Mavzu bo‘yicha to‘la ma'lumot 
olishi 
b) Talabalar bilimini shakllantirish 
v) Talabalar qiziqish bilan qabul 
qilishi 
 
8.Kelgusi rejalar 
 
a) O‘qituvchi intеrnеtdan yangi 
matеrial olish uchun  foydalanishni 
mukammallashtirish 
b) Yangilash va joriy etish 
v) Kasbiy tayyorgarlikni 
insonparvarlashtirish 
a) Talaba ushbu matеriallarni 
o‘zlashtirish, konspеkt 
     yozish, mustaqil  ishlashi 
b) Adabiyotlar bilan ishlash 
v) Yangi tеxnologiyada yondashuv

 
82 
15 – Amaliy mashg`ulot 
Mavzu:  "Vegetativ organlar morfologiyasi. Ildiz morfologiyasi‖ 
Dars soati: 3 
1.  Darsning maqsadi: 
 
O`simlikning ildizi, poyasi, bargi vegetativ organi hisoblanadi. Vegetativ organlari bir 
yillik o`simliklarda ko`pincha urug`ining unib chiqishidan boshlanib va yangi urug`ning 
paydo bo`lishi bilan tugaydi. Ildiz o`simlikning muhim vegetativ organlaridan biri bo`lib, 
quyidagi vazifalarni bajaradi. 
a)  Tuproqdan suv unda erigan mineral organik moddalarni so`rish 
b)  O`simlik tanasini tuproqda mustahkam tutib turadi 
c)  Ildizda oziq moddalar to`playdi 
d)  Ildiz tuproqda mikroorganizmlar bilan aloqada bo`ladi 
Ildizlar kelib chiqishiga ko`ra asosiy, yon va qo`shimcha  ildizlarga, tashqi ko`rinishidan 
o`q va popuk ildizga bo`linadi. 
 
2.  Darsning vazifasi: 
 
O`simlikning  vegetativ  organlari  –  ildizning  tuzilishi, xilma  –  xilligi, vazifalari, shakl 
o`zgarishini  o`rganish.  Vegetativ  organlarning  biologik  va  xo`jalikdagi  ahamiyatini 
o`rganish. 
 
3.  O`quv jarayonining mazmuni: 
 
1.  O`simlikning vegetativ organlari? 
2.  Ildizning asosiy vazifalari? 
3.  Ildizning kelib chiqishiga ko`ra xillari? 
4.  Ildizning tashqi ko`rinishiga qarab xillari? 
5.  Shakli o`rgargan ildizlar va ularning vazifalari? 
 
4.  O`quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi (metod, forma (shakl), 
vosita, usul, nazorat, baholash. 
 
a)  Darsning turi - suhbat 

 
83 
b)  Metod - F.S.M.U,  Vertushka, bumerang 
c)  Forma – (shakl) guruh 
d)  Vosita – doska, tarqatma material, tablitsa, gerbariy 
e)  Usul – nutqli 
f)  Nazorat – kuzatish (ko`rish) 
g)  Baholash – o`z – o`zini va umumiy baholash 
 
5.  Metod – F.S.M.U,  Vertushka, bumerang 
 
F.S.M.U. – texnologiyasi 
Mavzu: Ildiz va uning xillari 
 
F – fikringizni bayon eting 
S – Fikringiz bayoniga sabab ko`rsating 
M – Ko`rsatgan sababingizni isbotlovchi dalil ko`rsating 
U – fikringizni umumlashtiring 
 
Bu sabab otkazish uchun, talabalarni kichik guruhlarga bo`lamiz va har bitta guruh 
fikr va dalillarini to`rtta bosqich bilan yozma yoki og`zaki namoyon qiladi. 
 
Trening oxirida o`qituvchi tomonidan fikrlar umumlashtiriladi. 
F – ildiz -  vegetativ organ 
S  –  Ildiz  ko`payish  organi, suv  va  unda  erigan  moddalrni  so`rish,  o`simlikni  mustahkam 
tutadi. 
M – Havo ildizlar, o`simliklar poyasidan ildizlar chiqib havoda osilib turadi, bunday ildizlar 
havoda suv bug`larin o`zlashtirish hususiyatiga ega. 
 
Vertushka metodi 
 
Bu treningda 3 ta va 5 ta guruhga material tarqatiladi va har bir guruh yakka yakka 
xolda belgilaydi. Keyin bu material guruhlarga aralashtirib beriladi, yana belgilanadi, 3 yoki 
5  marta  aylanganidan  keyin  o`qituvchi  va  talabalar  bilan  umumiy  to`g`ri  javob 
o`rtoqlashadi. 
 
 
№ 
 
Shakli o`zgargan 
ildizlar  
Ildiz-mevalar 
Ildiz-  
tugunaklar 
Tayanch 
ildizlar 
So`rg`ich 
ildiz 
Xavo 
ildizlari 
1 
 
 
 
 
Parazit  o`simliklarda 
xlorifill 
donachalari 
bo`lmaganligi  uchun 
ular 
boshqa 
o`simliklardagi 
oziq 
 
 
 
 
 

 
84 
 
2 
 
 
3 
 
 
 
4 
 
 
 
5 
 
moddalar 
hisobiga 
yashaydi. 
 Yon  va  qo`shimcha 
ildizlar  o`zida  zapas 
oziq 
moddalar 
to`playdi. 
O‘simlik 
poyasidan 
ildizlar  chqib,  havoda 
osilib  turadi  va  bu 
ildizlar  havodagi  suv 
bug`larini 
o`zlashtiradi. 
Asosiy  ildiz  shaklini 
o`zgartirib 
yo`gonlashadi 
va 
o`zida 
zapas 
oziq 
maddalar to`playdi. 
Poyadan 
chiqqan 
qo`shimcha 
ildizlar 
uni  tik  tutib  turishiga 
yordam beradi 
 
 
6.  Mustaqil bajarish uchun vazifalar. 
1  –  tajriba:  -  Bir  pallali  o`simliklar  uchun  xos  bo`lgan  sochma  ildizni  bug`doy, arpa 
makkajo`hori  o`simligi  gerbariydan  qo`shimcha  va  yon  ildizlarni  lupa  orqali  ko`rib, 
ularning tuzilishiga e`tibot berish. 
2-  tajriba:  -  Ikki  pallali  o`simliklar  uchun  xos  bo`lgan  o`q  ildizni  qovoq  o`simligi 
gerbaiydan asosiy, qo`shimcha, yon ildizlarni tuzilishini o`rganish. 
3-tajriba:  -  Tablitsadan  foydalanib,  shakli  o`zgargan  ildizlar-  ildizmeva,  ildiz 
tugunaklarni tuzilishini o`rganish. 
 
Topshiriq: - Ildiz va poyalarning xillari va metamorfozlarni rasmini chizib, nomlarini 
yozish. 
 
 
7.  Kutilgan natijalar
 
O`qiuvchi 
a) Mavzu 
bo`yicha 
maqsadni   
tushuntirish                                                          
b) Talabalarda qiziqish  uyg`otish 
c) Yangi texnologik usularini  qilishi 
 
 
Talaba 
a) Mavzu  bo`yicha  to`la  ma`lumot 
olishi 
b) Talabalar bilimini shakllantirish 

 
85 
c) Talabalar  qiziqish  bilan  qabul 
qilishi 
  
8.  Kelgusi rejalar 
a) O`qituvchi internetdan yangi 
material olish uchun foydalanishni 
mukammallashtirish. 
b) Yangilash va joriy etish. 
c) Kasbiy tayyorgarlikni 
insonparvarlantirish. 
a) Talaba ushbu materiallarni 
o`zlashtirish, konspekt yozish, 
mustaqil ishlashi. 
b) Adabiyotlar bilan tanishish. 
     c)  Yangi  texnologiyaga  yondashuv

 
86 
Amaliy mashg`ulot – 16 
Mavzu : ―Poya morfologiyasi‖ 
Dars soati: 3 
1.  Darsning maqsadi: 
 
Poya  o`simlikning  yer  ustidagi  bargsiz,  kurtaksiz    qismi  bo`lib,  bargi  ildiz  bilan 
bog`laydi. Uning vazifasi suv unda erigan mineral moddalarni ildizdan bargga yetkazish 
hamda bargda hosil bo`lgan organik moddalarni ildizga orkazishdan iborat . 
 
2.  Darsning vazifasi: 
 
O`simlikning vegetativ organlari – poyaning tuzilishi, xilma – xilligi, vazifalari, shakl 
o`zgarishini  o`rganish.  Vegetativ  organlarning  biologik  va  xo`jalikdagi  ahamiyatini 
o`rganish. 
 
3.  O`quv jarayonining mazmuni: 
 
1.  Poyaning asosiya vazifasi 
2.  Poyaning tuzilishi va o`sishi 
3.  Poyaning shakllari 
4.  O`sishiga qarab poyaning xilma – xilligi 
5.  Poyaning shoxlanish xillari 
6.  O`simliklarning hayotiy formasi (daraxt, buta, chala buta, o`t o`simlik) 
7.  Qiyofasini o`zgartirgan yer ustki va yer ostki poyalar 
 
4.  O`quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi (metod, forma (shakl), vosita, usul, 
nazorat, baholash. 
 
a)  Darsning turi - suhbat 
b)  Metod - F.S.M.U,  Vertushka, bumerang 
c)  Forma – (shakl) guruh 
d)  Vosita – doska, tarqatma material, tablitsa, gerbariy 
e)  Usul – nutqli 

 
87 
f)  Nazorat – kuzatish (ko`rish) 
g)  Baholash – o`z – o`zini va umumiy baholash 
 
 
 
 
5.  Metod –Vertushka, bumerang 
 
Vertushka metodi 
Bu treningda 3 ta va 5 ta guruhga material tarqatiladi va har bir guruh yakka yakka xolda 
belgilaydi.  Keyin  bu  material  guruhlarga  aralashtirib  beriladi,  yana  belgilanadi,  3  yoki  5 
marta aylanganidan keyin o`qituvchi va talabalar bilan umumiy to`g`ri javob o`rtoqlashadi. 
 
№ 
Poyaning shoxlanish   turlari 
Monopo- 
dial 
Simpo- 
dial  
Dixoto
- 
mik 
Soxta 
dixotomi
k 
To`planis
h 
1 
 
 
 
 
 
 
2 
 
 
 
 
 
 
3 
 
 
 
 
4 
 
 
 
 
5 
Asosiy  poyadagi  uchki  kurtak 
ma`lum 
vaqtdan 
so`ng 
o`sishdan 
to`xtaydi, 
uchki 
kurtak 
tikancha 
yoki 
jingalakka 
aylanadi, 
uning 
ostidagi 
yon 
kurtak 
esa 
o`sishni davom ettiradi. 
Poyaning 
uchki 
kurtagi 
o`simlik  nobud  bo`lguncha 
o`sishni 
davom 
etaveradi. 
Uning  yon  kurtaklaridan  yon 
novdalar  ham  hosil  bo`lib 
turadi.  O`simlikning  asosiy 
poyasi yo`g`onlashadi  
Novdaning 
uchki 
kurtagi 
o`sishdan 
to`xtab, 
gulga 
aylanadi, 
uning 
ostida 
qarama  –  qarshi  joylashgan 
kurtak  esa  o`sib  ikkita  novda 
hosil qiladi. 
Poyaning 
ma`lum 
bir 
miqdorda o`sgach, uchki qismi 
ikkiga 
bo`linadi, 
keyinroq 
birining  uchi  yana  ikkiga 
bo`linib ketadi. 
G`allasimon  osimliklarda  yer 
ostki 
va 
yer 
ustki 
 
 
 
 
 

 
88 
bo`g`imlaridan 
bir 
qancha 
qoshimcha ildizlar hosil qiladi, 
ularning  ba`zi  birlari  bo`gimli  
novdalar hosil qiladi. 
 
 

 
89 
Poya 
Poyaning 
 yo`nalishi 
Poyaning 
shoxlanishi 
Poyaning  
metamorfozi 
 
Monopodial 
Simpodial 
Dixatomik 
Soxta 
dixatomik 
Yer ustki  
Yer ostki 
Tikan 
Gajak 
Jingalak 
Kurtak 
Tugunak 
Ildizpoya 
Piyoz-boshi 
Ilashib 
o`suvchi 
yotib o`suvchi 
Tik o`suvchi 
Chirmashib 
o`suvchi 
Sudralib o`suvchi 
Kurtak  
Uyqu kurtaklar 
Vegetativ kurtaklar 
Generativ kurtaklar 
Poyaning shakli 
Silindrsimon 
bo`g`imli 
Yumaloq 
Uch qirrali 
Ko`p qirrali 
To`rt qirrali 

 
90 
Bumerang metodi 
1-  Guruhga beriladigan vazifa 
1.  Poya vegetativ organ va uning vazifasi? 
2.  Poyaning tuzilishi va o`sishi qanday? 
 
2-  Guruhga beriladigan vazifa 
1.  O‘simliklar turiga qarab, poyaning shakllari? 
2.  Tabiatning tashqi muhitga moslashgan poyaning xillari? 
 
 
3-  Guruhga beriladigan vazifa 
1.  Poyaning shoxlanish xillari? 
2.  Poyaning shoxlanish xillarining ta`riflang? 
 
4-  Guruhga beriladigan vazifa 
1.  Yer ostki shakli o`zgargan poyalar? 
2.  Yer ustki shakli o`zgargan poyalar? 
 
6.  Mustaqil bajarish uchun vazifalar 
 
1-  Tajriba: - Poyalarning shakli va o`sishiga qarab xillarini tablitsa va gerbariy va 
gerbariydan foydalanib o`rganish. 
2-  Tajriba: - Tablitsa va gerbariydan foydalangan holda, shakli o`zgargan poyalarni 
o`rganish 
 
 Topshiriq: - Ildiz va poyalarning xillari va metamorfozlarni rasmini chizib, nomlarini    
yozish 
 
 
 
 
 
 

 
91 
 
 
 
 
 
 
 
7.  Kutiladigan natijalar 
O`qiuvchi 
a)  Mavzu 
bo`yicha 
maqsadni   
tushuntirish                                                          
b)  Talabalarda qiziqish  uyg`otish 
c) Yangi texnologik usularini  qilishi 
Talaba 
a) Mavzu  bo`yicha  to`la  ma`lumot 
olishi 
b) Talabalar bilimini shakllantirish 
c) Talabalar  qiziqish  bilan  qabul 
qilishi
 
 
8.  Kelgusi rejalar 
a) O`qituvchi internetdan yangi 
material olish uchun foydalanishni 
mukammallashtirish. 
b) Yangilash va joriy etish. 
c) Kasbiy tayyorgarlikni 
insonparvarlantirish. 
a) Talaba ushbu materiallarni 
o`zlashtirish, konspekt yozish, 
mustaqil ishlashi. 
b) Adabiyotlar bilan tanishish. 
     c)  Yangi  texnologiyaga  yondashuv.

 
92 
Amaliy mashg`ulot – 17 
 
Mavzu: ―Barg morfologiyasi‖ 
 
Dars soati – 3 
 
1.  Darsning maqsadi: 
 
Barg o`simliklarning asosiy vegetativ organi, quyidagi vazifalarni bajaradi: 
a)  Barg organik moddalar moddalar hosil qiladi. 
b)  Barg suvni bug`lantirib, tanspiratsiya vazifasini bajaradi. 
c)  Barg orqali o`simlik nafas oladi. 
d)  O`simlikning tashqi sharoitga moslanish organi bo`lib hizmat qiladi. 
e)  Barglar to`kilib o`simlik hayotini saqlab qoladi. 
f)  Zapas oziq moddalar toplashdi. 
O`simliklarning  barglari  shakli  jihatdan  xilma  –  xil  bo`lishiga  qaramay,  ikki 
gruppaga-oddiy  va  murakkab barglarga bo`lib o`rganiladi.  Oddiy  bargda  bitta  barg 
bandida bitta barg plastinkasi joylashadi. Oddiy barglarning shakli, uchining tuzilishi, 
tomirlanishi  va  qirralari  xilma  –  xil  tuzilgan  bo`ladi.  Murakkab  burglar  –  barg 
bandida  bir  necha  barg  plastinkasi  bo`lgan  barglarga  aytiladi.  Barg  bajaradigan 
funksiyasiga qarab o`z shaklini o`zgartishi mumkin. 
 
2.  Darsining vazifasi: 
 
Bargning  tashqi  tuzilishi,  barg  qirralari,  tomirlanish,  qirqilishi,  barglarning  poyada 
joylanishi, barg metamorozini o`rganish. 
 
3.  O`quv jarayonining mazmuni: 
1.  Barg qanday vazifalarni bajaradi. 
2.  To`liq barg to`liqsiz bargdan nimadan farq qiladi. 
3.  Barglarning morfologik tuzilishi. 
4.  Oddiy barg formalari. 
5.   Barg qirralari xilma- xilligi. 
6.  Barg plastinkasining qirqilishiga qarab xillari. 

 
93 
7.  Barg plastinkasining tomirlanishi. 
8.  Barglarning katta – kichikligi va yashovchanligi. 
9.  Barglarning novdalarda joylashishi. 
10.  Shakli o`zgargan barglar (barg metamorfozi). 
  
4.  O`quv  jarayonini  amalga  oshirish  texnologiyasi  (metod,  forma  (shakl),  vosita, 
usul, nazorat, baholash. 
 
h)  Darsning turi - suhbat 
i)  Metod - F.S.M.U,  Vertushka, boomerang 
j)  Forma – (shakl) guruh 
k)  Vosita – doska, tarqatma material, tablitsa, gerbariy 
l)  Usul – nutqli 
m) Nazorat – kuzatish (ko`rish) 
n)  Baholash – o`z – o`zini va umumiy baholash 
 
 
 
5.  Metod –  Vertushka, bumerang 
Vertushka metodi 
Bu treningda 3 ta va 5 ta guruhga material tarqatiladi va har bir guruh yakka yakka xolda 
belgilaydi.  Keyin  bu  material  guruhlarga  aralashtirib  beriladi,  yana  belgilanadi,  3  yoki  5 
marta aylanganidan keyin o`qituvchi va talabalar umumiy to`g`ri javob bilan o`rtoqlashadi. 
 
№ 
Barg tomirlanishi 
Yoysimon  Parallel  To`rsimon  Patsimon  barmoqsimon 
1 
 
 
 
2 
 
3 
 
 
 
Bir xil yo`nalishdagi 
tomirlar boshlanishi 
va tugallanish joylari 
birlashsa 
Bir xil yo`nalishdagi 
tomirlar tutashmasa 
Barg tomirlari 
shoxlangan bo`lib, 
barg plastinkasi 
butun bo`lsa 
 
 
 
 
 

 
94 
4 
 
 
 
5 
Barg tomirlari 
shoxlangan bo`lib, 
barg plastinkasi 
butun bo`lsa 
Barg tomirlari 
shoxlangan bo`lib, 
barg plastinkasi 
qirqilgan bo`lsa 
 
№ 
Barglarning 
novdalarda joylanishi 
Navbat 
bilan 
Qarama
 – 
qarshi 
Halqa- 
simon 
 
 
1 
 
 
 
3 
 
 
 
 
 
3 
Novdalaning har 
qaysi bo`gimida bir 
biriga qarab ikkita 
barg joylashsa 
Novdaning har qaysi 
bo`g`imidan faqat 
bittadan barg chiqib, 
novda bo`ylab 
pastdan yuqoriga 
qarab joylashsa 
Novda bo`g`imida uch 
va undan ziyod 
barglar joylashsa. 
 
 
 
 
 
 
Bumerang metodi. 
 
1-  Guruhga beriladigan vazifa 
1.  Barg vazifasi nimadan iborat? 
2.  Barg necha qismdan tuzilgan? 
3.  Barg necha xil guruhga bo`linadi? 
 
2-  Guruhga beriladigan vazufa 
1.  Barg shakllari? 
2.  Barg plastinkasining qirralari? 
3.  Barg plastinkasining qirqilishiga qarab xillari? 
 
3-  Guruhga beriladigan vazifa 
1.  Barg plastinkasining tomirlanishi? 

 
95 
2.  Barglarning katta – kichikligi va yashovchanligi? 
3.  Barglarning poyada joylanishi? 
 
4.  Guruhga beriladigan vazifa 
1.  Murakkab barg turlari? 
2.  Shakli o`zgargan barglar? 
3.  Hashoratxo`r o`simliklar? 
 
 
 
6.  Mustaqil bajarish uchun vazifalar 
 
Dars  davomida  barg  morfologiyasiga  oid  germariylar  va  fiksirlangan 
materiallardan foydalanib 
a)  barg plastinkasi shakli 
b)  barg qismlarini (to`liq qo`liqmas) 
c)  barg plastinkasining qirralarini 
d)  barg plastinkasini qilqilishini (bo`lakli, kesik, ajralgan) 
e)  barg tomirlanish turlarini 
f)  shakli o`zgargan barglar, ularning xilma – xilligi va poyada joylashuvi bilan 
tanishish. 
 
Topshiriq:  - Barg morfologiyasi oid rasmlarni chizib, ularning qismlarini yozish,                                 
                     barg tomirlanishini kuzatib, sinflarga ajratib, rasmini chizing. 
 
 
7.  Kutiladigan natijalar 
O`qiuvchi 
a)  Mavzu 
bo`yicha 
maqsadni   
tushuntirish                                                          
b)  Talabalarda qiziqish  uyg`otish 
c)  Yangi texnologik usularini  qilishi 
Talaba 
a) Mavzu  bo`yicha  to`la  ma`lumot 
olishi 
b) Talabalar bilimini shakllantirish 
c) Talabalar  qiziqish  bilan  qabul 
qilishi

 
96 
 
8.  Kelgusi rejalar 
a) O`qituvchi internetdan yangi 
material olish uchun foydalanishni 
mukammallashtirish. 
b) Yangilash va joriy etish. 
c) Kasbiy tayyorgarlikni 
insonparvarlantirish. 
 
 
a) Talaba ushbu materiallarni 
o`zlashtirish, konspekt yozish, 
mustaqil ishlashi. 
c) Adabiyotlar bilan tanishish. 
d) Yangi texnologiyaga yondashuv.

 
97 
MUSTAQIL AMALIY MASHG`ULOT – 18 
 
Mavzu: Gеrbariyga qarab ildiz, poya va barglarning morfologik  
tuzilishini o`rganish. 
Dars soati: 3  
 
 
1. Darsning maqsadi: 
 
Dars  jarayonida  talabalar  amaliy  mashg`ulotlardan  olgan 
bilimlarini yanada mustahkamlash uchun o`simlik vеgetativ organlarini 
(ildiz,  poya,  barg)  gеrbariyga  qarab,  morfologik  analiz  qilib 
o`rganadilar. 
 
2.Darsning vazifasi:  
 
Gеrbariydan  foydalanib  o`simliklarning  ildiz,  poya  va 
barglarining tashqi tuzilishini o`rganadilar. 
 
3. O`quv jarayonining mazmuni: 
 
1. Ildizning asosiy vazifasi  
2. Ildizning kеlib chiqishiga ko`ra xillari  
3. Bir pallali o`simliklarning ildiz sistеmasi  
4. Ikki pallali o`simliklarning ildiz sistеmasi  
5. Shakli o`zgargan ildizlar va ularning vazifasi  
6. Poyaning shakllari  
7. O`sishiga qarab poyaning xilma-xilligi  
8. Poyaning shoxlanish xillari  
9. O`simliklarning hayotiy formasi (daraxt, buta, chalabuta, o`t  
o`simlik) 
10. Qiyofasini o`zgartirgan yеr ustki va yеr ostki poyalar 
11. To`liq barg to`liqsiz bargdan nimasi bilan farq qiladi 
12. Oddiy barg formalari  
13. Barg qirralari xilma-xilligi  
14. Barg plastinkasining qirqilishiga qarab xillari  
15. Barg plastinkasining tomirlanishi  
16. Barglarning katta kichikligi va yashovchanligi 
17. Barglarning novdalarda joylashishi 

 
98 
18. Shakli o`zgargan barglar (barg mеtomorfozi ) 
 
4. O`quv jarayonini amalga oshirish tеxnologiyasi (mеtod, forma, 
(shakl), vosita, usul, nazorat, baholash) 
 
a) Darsning turi – suhbat  
b) Mеtod – Vеrtushka 
v) Forma (shakl) – gurux 
g) Vosita – doska, tarqatma matеrial, tablitsa, gеrbariy 
d) Usul – nutqli 
е) Nazorat – kuzatish (ko`rish) 
j) Baholash – o`z-o`zini va umumiy baholash 
  
Vеrtushka  mеtodi 
 
 
Bu trеningda 3 ta yoki 5 ta guruhga matеrial tarqatiladi va har bir 
gurux  yakka  holda  to`g`ri  javobni  bеlgilaydi.  Kеyin  bu  matеriallar 
guruhlarga  aralashtirilib  bеriladi,  yana  bеlgilanadi,  3  yoki  5  marta 
aylangandan  kеyin  o`qituvchi  va  talabalar  bilan  umumiy  va  to`g`ri 
javob o`rtoqlashiladi. 
 
 
№ 
Ildiz 
shakillari 
Popuk 
ildiz 
O`q 
ildiz 
Ildiz 
meva 
Ildiz 
tuganak 
Tayanch 
ildiz 
1 
Makkajo`xori 
 
 
 
 
 
2 
Sabzi 
 
 
 
 
 
3 
Arpa 
 
 
 
 
 
4 
Yantoq 
 
 
 
 
 
5 
Sholg`om 
 
 
 
 
 
6 
Georgin 
(kartoshka gul) 
 
 
 
 
 
7 
Batat 
 
 
 
 
 
8 
G`o`za  
 
 
 
 
 
9 
Suli 
 
 
 
 
 

 
99 
10  O`rik 
 
 
 
 
 
 
5. Mustaqil ishlash tartibi. 
 
 
Har  bir  talaba  gеrbariy  olib,  undagi  o`simlikning  alohida 
organlarini  morfologik  tuzilishini  sinchiklab  tеkshirib  o`rganadi. 
O`simliklarning  ta'rifini  yozishda  albatta,  ma'lum  rеjaga  rioya  etish 
zarur. 
 
Albomning  chap  tomoniga  o`simlik  vеgetativ  organlarining 
morfologik  tuzilishini  ta'rifi  yoziladi.  Morfologik  analizning 
to`g`riligini talabalar, o`qituvchidan so`rab bilishlari kеrak. 
 
Albomning  o`ng  tomoniga  ildiz,  poya  va  barg  rasmi  chizib, 
qismlari yozib qo`yiladi.    
 
O`simlik morfologiyasini ta'riflash rеjasi: 
 
1. Yer osti organi: 
a)  Ildiz.  Ildiz  sistеmasi  tipini  aniqlash  (o`q    ildiz,  popuk  ildiz) 
mеtamorfoz: 
b) Ildizpoya. O`sish xususiyatlari (tik yoki yoniga) 
v) Piyozbosh. Kattaligi, rangi. 
g) Tuganak. Shakli, rangi, kattaligi 
 
2. Poya. Poyaning turlari: yog`ochli, qisman yog`ochli, o`tli. 
a)  Shakli  yumaloq,  yumaloq  bo`g`imli,  uch  qirrali,  to`rt  qirrali,  ko`p 
qirrali, yassi; 
b) O`sish yo`nalishi: tik o`suvchi, o`rmalab o`suvchi, ilashib o`suvchi, 
chirmashib o`suvchi, sudralib o`suvchi va boshqalar; 
v) Shoxlanishlar: monopodial, simpodial, dixotomik, soxta dixotomik; 
g)  Poyaning  mеtamorfozi:  gajak,  jingalak  va  tikanlarning  nеcha  mm 
yoki sm ekanligi o`lchab yoziladi. 
 
3. Barg. Oddiy yoki murakkab bargligi aniqlanadi. 
Agar oddiy barg bo`lsa: 
a)  Barg  plastinkasining  shakliga  qarab  lеntasimon,  lantsetsimon, 
ninasimon,  tuxumsimon,  tеskari  tuxumsimon,  yumaloq,  ellipssimon, 
panjasimon,  yuraksimon,  uchburchak,  strеlkasimon,  buyraksimon, 
duksimon va boshqalar. 
b) Tomirlanishi: parallеl, yoysimon, to`rsimon, patsimon, panjasimon, 

 
100 
yulduzsimon. 
v) Barg plastinkasining qirralari: tеkis, oddiy tishchali, qo`sh tishchali, 
arrasimon tishli, o`yiq, ilon izi va boshqalar. 
 
g) Barg qirqilishi: bo`lakli, qirqilgan, ajralgan. 
Endi murakkab barglarni ko`rib chiqamiz. 
d)  Uch  bargchali,  bеsh,  еtti  bargchali  (panjasimon),  toq  panjasimon, 
juft panjasimon. Qolgan qismlari oddiy barg singari aniqlanadi. 
е)  Barglarning  poyalarda  joylanishi:  kеtma-kеt,  qarama-qarshi  va 
halqasimon. 
 
 
7. Kutiladigan natijalar 
          
     O`qituvchi                                                                   Talaba 
a) Mavzu bo`yicha maqsadni tushuntirish  a) Mavzu bo`yicha ma'lumot 
olish      
to`la                                                             b) Talabalar bilimini shakllantirishi 
b) Talabalarda qiziqish uyg`otish               v) Talabalar qiziqish bilan qabul     
v) Yangi tеxnologik usullarni                          qilishi 
    qo`llash                                                                          
  
 
 
 
8. Kеlgusi rеjalar 
 
 
a) O`qituvchi intеrnеtdan yangi                       a) Talaba ushbu 
matеriallarni matеrial olish uchun foydalanishni                  o`zlashtirish, 
konspеkt yozish, mukammalashtirish                                          mustaqil 
ishlash  
 
b) Yangilash va joriy etish                               b) Adabiyotlar bilan ishlash  
v) Kasbiy tayyorgarlikni                                  v) Yangi tеxnologiyaga                       
insonparvarlashtirish                                        yondashuvi  
     
 
 

 
101