«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti «temir yo‘llar elektr ta’minoti» kafedrasi

Kuch transformatorlarining tuzilishi. 
Kuch transformatorlari o‘zgaruvchan tok elektr energiyani bir nominal 
kuchlanishdan ikkinchi nominal kuchlanishga aylantirib beruvchi elektr kurilmalardir. Amalda uchfazali kuch 
transformatorlari keng tarqalgan, chunki ularda bir fazli uchta transformatorga nisbatan energiya isrofi 12‚15% kichikroq 
va faol materiallar qo‘llanishi 20‚25% ga kamroq. Bitta transformatorning eng katta kuvvatini oshirishga hech qanday 

---

14-расм. ТДТН-16000/110-80У куч трансформатори. 
to‘siq bo‘lmasada, uning og‘irligi, tashqi o‘lchamlari va tashib kelish tronsport muammolari bilan cheklanadi. Uch fazali 
quvvat transformatorlar 220 kV uchun 1000 MV*A gacha, 330 kV uchun- 1250 MV*A va 500 kV uchun 1000 
MV*Aga yasaladi. Agar kerakli quvvatga uch fazali transformatorni yasash yoki uni tashib kelish muammosi majud 
bo‘lganda bir fazali quvvat transformatori yasaladi. Transformatorning yuqori kuchlash chulg‘amini VN, o‘rta kuchlash 
chulg‘amini SN va past kuchlash chulg‘amini NN deb ifodalash qabul qilingan. Har fazadagi chulg‘amlar soni jihatdan 
ikki yoki uch chulg‘amli yasaladi. Ko‘pincha transformatorning NN chulg‘ami ikki va undan ko‘p bir-biridan 
izolyasiyalangan o‘ramlardan tuzilib, 
bo‘laklangan chulgamlar
deb ataladi. Transformatorning asosiy ko‘rsatgichlari: 
nominal quvvati, nominal kuchlaninsh 
U
n
;
nominal toki 
I
n
; qisqa tutashuv kuchlanishi 
U
kz
; salt ulash toki 
I
x
; salt ulash 
ko‘vvat isrofi 
R
x
va qisqa tutashuv qo‘vvat isrofi R
kz
lardir. 
Transformatorning nominal quvvati, toki va kuchlanishi deb nominal holatda zavod pasportida ko‘rsatilgan 
miqdorlar tunganiladi. Qisqa tutashuv kuchlanishi 
U
kz
bu transformator bir chulg‘amini qisqa tutashtirilib, undan nominal 
tok o‘tkazilgan holda, ikkinchi chulgamdagi kuchlanishdir. Salt ulash toki 
I
x
o‘zak po‘latidagi faol va reaktiv 
yo‘qotishlarni ifodalaydi. Salt ulash 
R
x
va qisqa gutashuv ko‘vvati R
kz
isrofi transformatorning ichini iqtisod 
ko‘rsatgichidir. Zamonoviy transformatorlarda quvvat isrofi juda kichik. Masalan, yil davomida tinimsiz ishlovchi 100 
kV 250000 kV*A transformatorining quvvat isrofi 0,43% ni 
(R
x
=200 kVt va =790 kVt) tashkil etadi. 
Uch fazali uch chulg‘amli TDTN-16000/110-80U quvvat transformatorining tuzilishi 14-rasmda keltirilgan. Kuch 
transformatorining asosiy izolyasiyasining materiali qattiq dielektrikli transformator moyi bo‘lib, qattiq dielektrik sifatida 
maxsus kabel qogozi, elektr kartoni getinaks, yog‘och qo‘llaniladi. 
CHulgamlarning tok o‘tkazuvchi materiali sifatida mis va alyuminiy ishlatiladi. Mis eng ma’qul 
material: solishirma elektr qarishili kichik, ammo narxi balandroq. 
Rasmda: 1 - bak; 2 - havo purkashning avtomatlashtirilgan boshkaruv shkafi; 3 - termosifon moy filtri; 
4 - YUK kirma izolyatorlari; 5 - PK kirma izolyatorlari; 6 - O‘K kirma izolyatorlari; 7 - 110 kV tok 
transformatori o‘rnatilishi; 8 - 3 5 kV tok transformatori o‘rnatilishi; 9 - YUK nul kirma izolyatori; 10 - O‘K 
nul kirma izolyatori; 11 - moy kengayish baki; 12 - strelkali moy satxini ko‘rsatgich; 13 - bak ichida bosim 
ko‘tarilib ketishidan himoyalovchi klapan; 14 - kuchlanishni rostlovchi elektr yuritma;15 - sovutish 
tizimining ventilyatori; 16- radiatorlar; 17-gildirakli aravacha. 
Hozirgi vaqtda transformator quvvati 6300 kV*A dan kam bo‘lgandagina chulg‘amlarida alyuminiy 
ishlatiladi. Transformatorning magnit o‘zagi ko‘p sonli yupqa (kalinligi 0,35-0,5mm) yassi trasformator 
po‘lati varaqlaridan qavatma qavat qo‘yib yigiladi. Magnit o‘zagi transformatorning mexanik tayanchidir. 
Zamonoviy transformatorlarda magnitlash toki juda kichkina bo‘lib, taxminan 0,5‚0,6 % 
I
n
. to‘g‘ri keladi. 

---