8-mavzu. Globallashuv va axborot texnologiyalari. Reja

“hozirgi paytda hayotimizni elektron 
 
axborot 
vositalari, xususan, televidenie va radiosiz umuman tasavvur etib bo„lmaydi. Bugungi 
kunda ular bir vaqtning o„zida ham axborot maydoni, ham ijtimoiy-siyosiy, ma‟naviy-
ma‟rifiy minbar, shu bilan birga, insonga madaniy, badiiy-estetik oziq beradigan va hordiq 
chiqaradigan makon vazifasini bajarmoqda”.
Bunday imkoniyatlar televideniening aniq 

---

maqsadlarga qaratilgan g‗oyaviy targ‗ibotni amalga oshirishning muhim bo‗g‗iniga aylanishiga 
olib keldi.
OAV muayyan axborotni etkazish, u yoki bu masalaga diqqatni qaratish orqali
fuqarolarni uning atrofida birlashishlariga xizmat qiladi, turli ijtimoiy guruh vakillariga o‗z 
fikrlarini ifoda etish, fikrdoshlarni topish, yagona maqsad va e‘tiqod yo‗lida yakdillik bilan 
harakat qilishga zamin yaratadi.
Afsuski, zamonaviy voqelik OAVning bu funksiyasi faqat ijobiy mohiyatga emasligini
ko‗rsatmoqda. OAV g‗araz maqsadlarga xizmat qilganda bu yaqqol ko‗rinadi. SHu nuqtai 
nazardan qaraganda, nemis olimlarining ―Muhim axborotga ega bo‗lish hokimiyatga ega 
bo‗lish; muhim axborotni nomuhimidan ajrata bilish yanada ko‗proq hokimiyatga ega bo‗lish; 
muhim axborotni o‗ziga ma‘qul bo‗lgan ruhda tarqata olish imkoniyatiga ega bo‗lish yoki u 
haqida ko‗pchilikka hech narsa ma‘lum bo‗lmasligiga erishish ikki karra hokimiyatga ega 
bo‗lishni anglatadi‖,-degan fikrlari diqqatga sazovordir.
Ma‘lumotlarga ko‗ra, 30 minutdan keyin axborotning 60 foizi, kun oxiriga kelib 40
foizi, hafta oxiriga kelib bor yo‗g‗i 10 foizi esda qoladi. SHundan kelib chiqib, ijtimoiy fikrga 
ta‘sir o‗tkazishga qaratilgan, turli g‗oyaviy mazmun bilan sug‗orilgan axborotlarni vaqti-vaqti 
bilan takrorlab turishga ham alohida e‘tibor berilayotganini ta‘kidlash zarur.
OAV bu so‗z, obrazlar, musiqa va shu kabi shakllarda axborotlarning tezlikda uzatilishi
va ommaviy tarqatilishini ta‘minlashga xizmat qiladi. Bunday vositalarga ommaviylik, davriylik, 
tinglovchi yoki o‗quvchilar auditoriyasining kengligi kabi xususiyatlar xosdir. SHu nuqtai 
nazardan qaraganda, hozirgi davrda OAV imkoniyati va qamrovining keskin darajada o‗sganini 
qayd etish lozim.
OAVning qamrov darajasi, boshqacha aytganda, mahalliy, umummilliy, mintaqaviy
yoki xalqaro (global) miqyosda faoliyat ko‗rsatishi ham uning ta‘sir doirasini ko‗rsatuvchi 
omillardan biri hisoblanadi.
1980 yilda tuzilgan CNN (The Cable News Network) kompaniyasi bugungi kunda 24
soat davomida axborot uzatish bilan shug‗ullanadi. Hozirda CNN tarkibida yangilik tarqatish 
bilan shug‗ullanadigan 14 kabel va sputnik kanallari, 2 ta radiostansiya, 6 ta internet sayti va 
xorijiy mamlakatlardagi 37 ta byuro faoliyat ko‗rsatmoqda. CNN yangiliklari 38 ta kosmik 
yo‗ldosh signallari yordamida uzatiladi, uni 212 mamlakat va hududdagi 1,5 milliard odam bir 
vaqtning o‗zida ko‗rish imkoniga ega. 1991 yilning yanvarida aynan CNN yordamida Fors 
ko‗rfazida olib borilgan harbiy harakatlar to‗g‗ridan-to‗g‗ri teleefirga olib berildi. 2001 yilning 
11 sentyabridagi terrorchilik amaliyoti haqidagi telesyujetlar ham shu kompaniya harakati tufayli 
butun dunyoga voqea sodir etilgan joydan to‗g‗ridan-to‗g‗ri uzatib turildi.
Bi-bi-si eshittirishlar korporatsiyasiga (British Broadcasting Corporation, BBC) esa 20
dan ortiq telekanal va 14 ta radiokanal, bir qator saytlar va 40 yaqin jurnallar tegishlidir. VVS 40 
dan ortiq tillarda eshittirishlar olib boradi.
Reyter axborot agentligida dunyoning 91 mamlakatida 14 000 xodim, shu jumladan, 
2300 jurnalist, fotomuxbir va videooperatorlar ishlaydi. Reyter agentligi dunyoning turli 
mamlakatlarida 197 ta byurosiga ega. Agentlik xabarlari bilan har kuni 1 milliard odam tanishadi.
Ushbu misollar ham bugungi kunda OAV qamrov doirasining naqadar kengligini
muayyan darajada tasavvur qilish imkonini beradi.
Axborot inqilobining hosilasini juda katta axborotni qayta ishlash, xohlagan mamlakat
kutubxonasida saqlanayotgan kitoblardan foydalanish imkoniyatining mavjudligida ham ko‗rish 
mumkin. Radio, televidenie, internet eng so‗nggi ilmiy yangiliklarni qisqa vaqtda butun dunyoga 
ma‘lum qilish, ilm-fan, madaniyat, adabiyot va san‘at yutuqlaridan har bir odam foydalana 
olishiga zamin yaratmoqda.
Global miqyosdagi ijtimoiy va madaniy-ma‘naviy maydon 
shakllanayotgani
madaniyatlararo va sivilizatsiyalararo aloqalarning mustahkamlanishiga yo‗l ochmoqda.
YUqoridagi mulohazalar bugungi kunda turli shakl va mazmundagi axborotlar inson va

---

jamiyat hayoti, taraqqiyoti va kamolotining zaruriy shartiga, OAV esa uni tarqatishning muhim 
bo‗g‗iniga aylanganini ko‗rsatadi. Xususan, radio, televidenie, gazeta va jurnallarsiz har qanday 
ma‘lumotli kishi ham murakkab ijtimoiy-siyosiy va madaniy jarayonlarda to‗g‗ri yo‗l topa olishi 
qiyin. OAV esa, kishilarga o‗zining individual tajribasi doirasidan chiqishga va keng qamrovli 
jarayonlar mohiyatini his qilishga yordam beradi.
OAV odamlar ongi va hissiyotlariga, tafakkur tarziga, xulq atvorlariga ta‘sir
ko‗rsatishda katta imkoniyatlarga ega. OAVning bugungi kundagi rivoji g‗oyaviy ta‘sir 
o‗tkazishning miqyosi va ko‗lamining keskin darajada o‗sishiga olib keldi.
OAV orqali amalga oshiriladigan va katta mablag‗ talab qilmaydigan g‗oyaviy ta‘sir va
tazyiqning o‗ziga xosligi shundaki u o‗quvchi, tinglovchi yoki tomoshabinga sezdirilmasdan 
amalga oshiriladi va bevosita qurbonlarni keltirib chiqarmaydi. Axborot dushmanni yo‗q 
qilmagan, katta xarajatni talab qilmagan holda yuqori samara beradi. Bunda g‗oyaviy ta‘sir 
yo‗naltirilgan mamlakatlar aholisining xohish-istaklari, mentaliteti, mavjud muammolari jiddiy 
o‗rganilgan holda asosiy diqqat kishilar ongi va dunyoqarashiga ta‘sir ko‗rsatishga, shakllangan 
qadriyatlarni o‗zgartirishga, ularning regulyatorlik rolini kamaytirishga yoki butunlay yo‗qqa 
chiqarishga qaratiladi. Bunday ta‘sir o‗tkazishda davriy nashrlar tadrijiylik, radio va televidenie 
fragmentli uzatish usullaridan ustalik bilan foydalanishmoqda.
Internet bugungi axborot makonining muhim bo‗g‗iniga aylandi. Hozirda internetdan
nafaqat kompyuter tarmog‗i, balki kosmik aloqa yo‗ldoshlari, radiosignal, kabel televideniesi, 
telefon, uyali aloqa orqali ham foydalanish mumkin. Internet kishilar hayotining ajralmas qismiga 
aylanib bormoqda. Bugungi kunda 1 milliard 250 million kishi u yoki bu darajada undan 
foydalanishi ham mazkur fikrlarning to‗g‗riligini tasdiqlaydi.
Ana shunday vaziyatda I.A.Karimov ta‘kidlaganlaridek, shuni 
unutmaslik
kerakki,