Jo`rayeva A

18.8. Organ va to`qimalar o`rtasida moddalarning tashilishi. Organ va 
to`qimalar o`rtasida moddalarning tashilishi. 
Organizmda moddalarning 
tashilish joyiga qarab uning quyidagi turlari farq qilinadi: 
1)
Organ va to`qimalar o`rtasida. 
2)
Transkapillyar. 
3) 
Hujayralararo moddalarning tashilishi. 
4)
Transelyulyar. 
5)
Hujayra ichki. 
6)
Molekulalar orasida. 
1)
Organlar (to`qimalar) orasida moddalarning tashilishi - moddalar organlar 
yoki to`qimalar orasida moddalarning tashilishi - moddalar organlar yoki 
to`qimalar orasida tashiladi, ya’ni taqsimlanadi. Bunday tashish mexanik usulda 
qon yoki limfa bilan, ya’ni gematogen va limfogen yo`llar bilan amalga oshadi. 
Vaqt birligi ichida moddaning tashilishi uning qon yoki limfada erishiga va 
suyuqlikning harakatlanish tezligiga bog'liq. Moddalar erishining pasayishi va 
yurak faoliyatining kuchsizlanishidan qon oqimining pasayishi yoki boshqa 
sabablar moddalarning organlar orasida tashilishini kamaytiradi. 
2)
Transkapillyar tashish. Qon tomirlari va linfatik kapillyarlarda 
hujayralararo suyuqlikning, to`qima hujayrasi bilan qonning kimyoviy 
komponentlari o`rtasida almashinuv jarayoni amalga oshadi. kapilyarlarning asosiy 
vazifasi organ va to`qimalarning hujayralarini zarur moddalar bilan ta'minlash 
metabolizm mahsulotlaridan tozalashdan iborat. Kapillyarlar orqali oqsilga 
o`xshash yirik molekulalar ham, molekulasi kichikroq bo`lgan moddalar: suv, 

---

154 
tuzlar, organik kislotalar, monosaxaridlar ham o`tadi. 
Transkapillyar almashinuv asosida tashishning turli mexanizmlari bo`ladi. 
Suyuqlikning va u bilan birga erigan moddalarning kapilyar devorlari orqali 
harakatlanishi qon bilan xujayralararo suyuqlik orasidagi gidrostatik bosim, 
shuningdek ular orasidagi osmotik bosimning farqi hisobiga yuzaga keladi. 
Kapillyar devoridan mexanik tashishdan tashqari moddalar diffuziya, 
vezikulyar tashish, faol tashish orqali ham o`tadi. 
3)
Hujayralararo moddalarning tashilishi hujayralararo muhitda sodir bo`ladi. 
Organizmning bu qismidagi doimiy gidrostatik bosim natijasida moddalarning 
hujayralararo tashilishi diffuziya yoki elektroforez yo`li bilan amalga oshadi, 
chunki hujayraning tashqi yuzasi atrofdagi muhitga nisbatan manfiy zaryadlangan. 
4)
Transellyulyar tashish - moddalarning hujayra membranasi bo`ylab 
tashilishi. Hujayralar orasida va hujayra ichki muhitida almashinuv jarayonlari 
uchun juda muhim. Moddalarning tashilishi diffuziya, elektroforez, faol tashish, 
vezikulyar tashish orqali amalga oshadi.