Jo`rayeva A

17.3. Glikolizning energetik balansi va biologik vazifalari. 
Glikolizni 
ichki oksidlanish-qaytarilish jarayoni sifatida qarash mumkin, unda glitseraldegid-
3-fosfatning degidrirlanish bosqichida 2 molekula NAD∙H
2
hosil bo`lishi bilan 
boradi, vodorod esa 2 molekula piruvatdan laktat hosil qilib aktseptorlanadi. 
Glikolizning umumiy tenglamasi quyidagi ko`rinishda bo`ladi: 
Glyukoza + 2H
3
PO
4
+ 2ADF → 2 laktat + 2ATF + H
2
O 
Glyukoza va fruktozaning fosforillanish bosqichlarida (1- va 3-bosqichlar) 2 
molekula ATF sarflanadi. Fosfoglitseratkinaza va piruvatkinaza katalizlaydigan 
glikolitik fosforillanishning 2-bosqichida 2 molekula ATF hosil bo`ladi. Jami 1 
molekula parchalangan glyukozaga sof 2 molekula ATF to`g`ri keladi. 
Glikolizning energetik qiymati shundan iborat. 
COOH 
HC – O ~PO
3
H
2
CH
2
fosfoenolpiruvat 
COOH 
HC = O 
CH
3 
piruvat 
COOH 
HC = O 
CH
3 
piruvat 
COOH 
HC – OH 
CH
3 
laktat 

---

145 
Erkin energiyaning o`zgarish ko`rsatkichlaridan glikolizning taxminiy 
samaradorligini hisoblash mumkin. Glyukozaning 2 molekula laktatgacha 
parchalanishi taxminan 195 kJ/mol ajralishi bilan boradi, ADF va H
3
PO
4
dan 
fiziologik sharoitda 2 molekula ATF hosil bo`lishi uchun 90-100 kJ/mol energiya 
kerak. Bundan glikolizning samaradorligi 50% ni tashkil etishi ma’lum bo`ladi. 
Shunday qilib, glikoliz amalda qaytmas jarayon bo`lib, u laktat hosil bo`lishi 
tomonga to`liq yo`nalgan. Glyukoza parchalanishi jarayonining tezligini belgilab 
beruvchi qismi vazifasini 3 fermentli bo`g`in, ya’ni qaytmas reaktsiyalarni 
katalizlaydigan geksokinaza, fosfofruktokinaza va piruvatkinaza reaktsiyalari 
belgilab beradi. Bu fermentlar glikolizni o`ziga xos boshqaruvchilari hisoblanadi. 
Ularga ta’sir etgan holda butun poliferment jarayonni boshqarish mumkin. Bu 
fermentlar anorganik fosfat yoki ADF bilan faollanadi va glikolizning mahsuloti 
bo`lgan – ATF bilan tormozlanadi. Bundan ko`rinib turibdiki, hujayrada qancha 
ko`p ATF sarflansa, glikoliz shuncha faollashadi va aksincha. Glikoliz kam 
energiya berishi (bor-yo`g`i 1 mol glyukozaga 2 molekula ATF)ga qaramasdan 
kislorod bo`lmagan sharoitda organizm hujayrasida energiya bera oladigan yagona 
jarayon hisoblanadi. Organizmga biror sabab bilan kislorod yetishmay qolgan 
tanglik holatlarida glikoliz hujayra hayot faoliyatini saqlab qolish uchun yagona 
tez energetik yordam vositasi bo`lib xizmat qiladi.