O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XVI asr boshlarigacha)

Far g‘ona
va 
Sug‘d
da oltin, mis, temir va simob, 
Eloq
da 
qo‘rg‘oshin, kumush va oltin qazib olinardi.
Ichki va tashqi savdo-sotiq ishlari esa shahar aholisining
asosiy mashg‘ulotlaridan biri edi. Bu sohada ayniqsa 
Sug‘d
savdogarlarining mavqeyi baland edi. 
VII asrning birinchi yarmi
da G‘arbiy turk xoqonligi bilan 
Xitoy o‘rtasida ayniqsa iqtisodiy aloqalar faollashdi. Bu davr-
da Xitoyga to‘qqiz marotaba savdo elchiligi yuboriladi. Birgina
627-yil
ning o‘zida 
Buxoro
, 
Samarqand
, 
Ishtixon
va 
Ust-
rushona
(Jizzax va O‘ratepa viloyatlari)dan birlashgan juda katta 
savdo karvoni Xitoyga yetib boradi.
VI–VII asrlarda O‘rta Osiyoda dehqonlar tomonidan yerlarni 
egallash jarayoni tobora avj olib, zulm kuchayadi. Yer va suvdan 
ajralib qashshoqlashib borayotgan ozod ziroatkor – kashovarzlar 
Ijtimoiy hayot

---

23
VI
asrda
Turk
xoqonligining
chegarasi
VIII
asr
boshida
G‘arbiy
Turk
xoqon-
VII
asr
o‘rtalarida
Arab
xalifaligi
ligining
chegarasi
661
750-yillarda
arablarning
yurishlari

VII
asr
II
yarmida
Xitoy
ta’siridagi
yerlar
Davlat
chegaralari
taxminan
ko‘rsatilgan
Masshtab
1:20
000
000
B
u
l
g
o
r
l
a
r
‘
Qadimgi
boshqirdlar
U
g
a
r
-
F
i
n
q
a
b
i
l
a
l
a
r
i
D
A
S
H
T
I
Q
I
P
C
H
O
Q
T
U
R
K
X
O
Q
O
N
L
I
G
I
Q
I
R
G
‘
I
Z
X
O
Q
O
N
L
I
G
I
SH
ARQIY
TU
RK
XOQON
LIG
I
TAN
IMPERIYASI
G‘
A
R
B
I
Y
T
U
R
K
X
O
Q
O
N
L
I
G
I
Itil
Ufa
Tobol
Ishim
Irtish
Ob
Beya
Qipchoqlar
Ko‘hcha
tengiz
Sarisu
To‘rg‘ay
Irgiz
Yayla
B
i
j
a
n
a
k
l
a
r
Itil
X
A
Z
A
R
X
O
Q
O
N
L
I
G
I
XARKON
DENGIZI
O
g
u
z
l
a
r
‘
‘
O‘KUZ
KO‘L
I
Sayhun
Jayhun
XORAZM
A
R
A
B
S
O
S
O
N
I
Y
L
A
R
D
A
V
L
A
T
I
X
A
L
I
F
A
L
I
G
I
XUROSON
T
O
X
A
R
I
S
T
O
N
BADAXSHON
Faroba
Q
a
r
l
u
q
l
a
r
T
u
r
k
a
s
h
l
a
r
Issiqko‘l
Lobnor
ko‘li
Tarim
Araks
Kura
Shemaxa
Faroba
Niso
Sari
Ray
Hamadon
Marv
Balx
Termiz
Nasaf
Buxoro
Samarqand
Xo‘jand
Shosh
O‘zgan
Olmaliq
Tinjou
Sichjou
Isfijob
chegarasi
Yanszi
TURK 
XOQONLIGI

---

24
Afrosiyob. Devoriy tasvir.
mulkdor dehqonlar asoratiga tushib, qaram kadivarlarga aylanadi. 
Qashshoqlik, jabr-zulm va dehqonlar asoratiga qarshi aholi bosh 
ko‘tarishga majbur bo‘ladi. Shunday xalq qo‘zg‘olonlaridan biri 
585–586-yillar
da Buxoroda yuz beradi. Qo‘zg‘olonga xoqon xo-
nadoniga mansub 
Abruy
boshchilik qiladi. Qo‘zg‘olondan vahi-
maga tushgan mulkdor dehqonlar va boy savdogarlar Buxoro vi-
loyatini tark etib, Turkiston va Taroz atrofiga borib o‘rnashadilar. 
Ular turk xoqoniga murojaat qilib, qo‘z g‘olonchilarga qarshi ku-
rashda yordam berishni so‘raganlar. Turk xoqoni 
Qoracho‘rin
o‘g‘li 
Sheri Kishvar
(El Arslon)
boshliq qo‘shin yuboradi. Ab-
ruy o‘ldirilib, qo‘zg‘olon bostiriladi. Kadivar va xizmatkorlar o‘z 
xo‘jayinlari – dehqonlarga qaytariladi.
* 585–586-yillarda Buxoroda Abruy boshchiligida qash
-
shoqlik, jabr-zulm va dehqonlar asoratiga qarshi qo‘z-
g‘olon bo‘lib o‘tadi. Qo‘zg‘olon Sheri Kishvar (El Ars-
lon) boshliq qo‘shin tomonidan bostiriladi.
1.
G‘arbiy turk xoqonligining boshqaruv tizimi qanday bo‘lgan?
2.
Sharqiy va G‘arbiy turk xoqonliklarining farqlari nimalardan 
iborat edi?
3.
G‘arbiy xoqonlikning ijtimoiy hayoti qanday edi?
4.
Nima sababdan Buxoroda xalq qo‘zg‘oloni ko‘tarildi?
5.
Qo‘zg‘olonchilarga qanday chora ko‘rildi?

---

25
6-§. MAHALLIY HOKIMLIKLARNING
TASHKIL TOPISHI
Tayanch tushunchalar: 
Mahalliy hokimliklar; Sug‘d ixshidlari;
Toxariston; Farg‘ona; choch; Eloq; Shahar me’morchiligi
V–VII asrlarda mamlakat bir qancha ho-
kimliklarga bo‘linib ketadi. Viloyat va 
uning yirik shaharlaridan iborat 
15 dan 
ortiq
mustaqil hokimliklar tashkil topadi.
Bu viloyat hokimliklari avval eftallar, so‘ngra Turk xoqonligi-
ga bo‘ysundirilgan bo‘lsa-da, ammo eftallar ham, turk xoqonlari 
ham ularning ichki hayotiga deyarli aralashmaydilar. Markaziy 
hokimiyatga boj to‘lab turish bilan ular o‘z mustaqilliklarini 
ma’lum darajada saqlab qoladilar.
Mustaqil hokimliklar orasida eng yirigi 
Sug‘d ixshidlari
– voha hukmdorlari edi. 
O‘rta asr davlatlari birlashmasi ittifoqida Sug‘d ixshidlari katta 
siyosiy nufuzga ega edi. Mazkur ittifoqda 
Zarafshon
va 
Qash-
qadaryo
vodiylarida joylashgan 
Samarqand
, 
Buxoro
, 
Kesh
vohalarining 
o‘n bitta yirik mulklari
birlashgan edi. Ularning 
har biri o‘z hokimi, harbiy chokarlari va mis puli birligiga ega 
edi.