Ergashxodjaeva Sh. Dj., Qosimova M. S

 
 
 
© 
Ergashxodjaeva Sh.Dj., Qosimova M.S., Yusupov M.A.
, 2018 
© «IQTISODIYOT», 2018 

---

3 
K I R I SH 
O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning ―Mahalliy 
eksport qiluvchi tashkilotlarni yanada qo‗llab – quvvatlash va tashqi iqtisodiy 
faoliyatni takomillashtirish chora – tadbirlari to‗g‗risida‖gi 2017 yil 21 iyunda 
qabul qilingan qarorida ―...tashqi bozorlarga mahalliy mahsulotlarni olib chiqishda 
zamonaviy marketing usullaridan faol foydalanish...‖
1
alohida ko‗rsatib o‗tilgan. 
O‗zbekistonda bozor iqtisodiyotining yangi sharoitlarida marketingni ijtimoiy 
– iqtisodiy roli yanada oshdi. Bu esa, barchadan marketing tizimini har tomonlama, 
chuqur o‗rganishni taqozo etmoqda.
Hozirgi vaqtda dunyo bo‗yicha marketingning ikki mingdan ortiq ta‘rifi 
mavjud. Bu bir tomondan, «Marketing» tushunchasining juda murakkabligi hamda 
ko‗p qirraliligidan dalolat bersa, ikkinchi tomondan esa, marketing bo‗yicha turli 
oqimdagi juda ko‗p maktablar, biznes guruhlari va jamoatchilik mavjudligini 
ko‗rsatadi.
Demak, marketingning ta‘rifi turli-tuman. Ammo bundan qat‘iy nazar, ulardan 
ko‗pchiligi marketing - xaridorlarning aniq guruhlari ehtiyojlarini qondirish, bozor 
muammolarini echishga har tomonlama yondashish, ehtiyojlarni ayirboshlash 
yordamida qondirishga qaratilgan faoliyat turi ekanligini ifodalaydi, shuningdek, 
boshqa bir qancha umumiy qoidalarni qamrab oladi. 
2017-2021 yillarda O‗zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta 
ustuvor yo‗nalishi bo‗yicha Harakatlar strategiyasining uchinchi yo‗nalishida 
kichik sanoat zonalarini tashkil etish bo‗yicha, ―...faoliyat ko‗rsatayotgan erkin 
iqtisodiy zonalar, texnopark va kichik sanoat zonalari samaradorligini oshirish, 
yangilarini tashkil etish‖
2
bo‗yicha ulkan vazifalar belgilangan. Bugungi kunda 
davlatimiz rahbari respublikamiz bo‗yicha qaysi hududga bormasin, o‗sha 
hududda kichik sanoat korxonalari tashkil etish, ular orqali mahsulot, tayyor 
1
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиѐевнинг ―Маҳаллий экспорт қилувчи 
ташкилотларни янада қўллаб – қувватлаш ва ташқи иқтисодий фаолиятни такомиллаштириш чора – 
тадбирлари тўғрисида‖ги қарори Халқ сўзи, 2017 йил 22 июнь, №123 
2
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ―2017-2021 йиллардаги 
Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича ҳаракатлар стратегияси‖ 
тўғрисидаги ПФ-4947-сонли Фармони. – Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2017 й. 
www.lex.uz. 

---

4 
raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarish hajmini oshirish hamda ularni nafaqat 
ichki bozorga, balki tashqi bozorlarga eksport qilish zarurligini
3
ta‘kidlab o‗tdi.
Bugungi kunda kichik sanoat zonalarini tashkil etish orqali ishlab chiqarish 
hajmini kengaytirish, tovarlar assortimentini kengaytirish orqali kichik sanoat 
zonalari korxonalari faoliyatini rivojlantirish, ularda marketing tadbirlarini amalga 
oshirish, kichik sanoat zonalari korxonalar faoliyatini samarali baholash va 
kelgusida ularning rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb 
etadi. Ayniqsa, mahsulot ishlab chiqarish korxonalarida marketing faoliyatini 
tashkil etish, korxonalar faoliyatini rivojlantirish bo‗yicha marketing strategiyasini 
ishlab chiqish muhim o‗ringa egadir. 
Yuqoridagilardan xulosa qilib shuni aytish mumkinki, marketing haqidagi 
barcha ta‘riflar mazmuni, umuman olganda, xaridor va iste‘mol sohasini yaxlit 
tadqiqot qilishga borib taqaladi. Bu esa, bozor iqtisodiyotidagi raqobat kurashi 
sharoitida, korxona ishi sifati bo‗yicha o‗z raqobatchilariga nisbatan, 
iste‘molchilarni muhtojligini qondirishga yo‗naltirilgan faoliyatda, doimo 
ustunlikka erishishni taqazo etadi.
Marketing - bozorda vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlarni faollashtirish 
uslublarini, tovarlarni ishlab chiqarish hamda sotish muammolarini yaxlit, tizimli 
echish uslublarini, bozorda vujudga keladigan o‗zgarishlarga tezda moslashish, 
iste‘molchilarga tabaqali yondashish, raqobatbardosh yangi tovarlarni vujudga 
keltirish va ularni ishlab chiqarishni tashkil etish, kon‘yunkturani o‗rganish va 
bashorat qilish hamda ta‘sirchan reklamani rivojlantirish masalalarini o‗rganishni 
o‗z oldiga maqsad qilib qo‗ygandir. «Marketing» fani korxonalar (firmalar)ni 
bozorda iqtisodiy maqsadlarga erishish quroli (ya‘ni, foyda oladigan bozorlar 
hissasiga erishish) sifatida qarashga alohida e‘tibor beradi. 
Mamlakatimizda marketing haqidagi dastlabki maqolalar o‗tgan asrning 
oltmishinchi yillari o‗rtalarida paydo bo‗ldi. To‗g‗ri, u paytdagi barcha maqolalar 
tanqidiy ruhda yozilgan edi. Lekin marketingni fan tariqasida o‗rganish XX 
3
Мирзиѐев Ш.М. Халққа хизмат қилиш, одамларнинг манфаатларини таъминлаш-раҳбарлар 
фаолиятининг асосий мезонидир. - // Халқ сўзи, 2017 йил 13 апрель, №73 (6767). 

---

5 
asrning saksoninchi yillari oxirida boshlandi. Bozor hamda tovar-pul 
munosabatlarini asta-sekin rivojlanishi, ayniqsa, oliy ta‘lim muassasalarining 
professor-o‗qituvchilaridan bu yo‗nalishda faol harakat qilishni talab etdi. SHu 
sababli, iqtisodiyot yo‗nalishlari uchun mutaxassisliklar tayyorlaydigan oliy o‗quv 
yurtlari birinchilar qatorida «Marketing» fanini o‗rganishga kirishishdi. 
«Marketing»ni o‗rganish hamda o‗qitish imkoniyatlarini ko‗rib chiqish 
bilanoq, biz bir qancha muammolarga duch kelamiz. Jumladan, «Marketing» fani 
rivojlangan mamlakatlarda qay darajada o‗rganilayotgan bo‗lsa, shunday qabul 
etishga urinamiz. Tabiiyki u holda, biz turli to‗siqlarga duch kelamiz. Darhaqiqat, 
iqtisodiyotimiz, salohiyatimiz hamda sharoitlarimiz hali marketingni u darajada 
qabul ham eta olmaydi. Chunki, O‗zbekistonda bozor munosabatlari so‗nggi 
davrlarda rivojlana boshladi. SHuning uchun ham biz «Marketing» fani 
rivojlanishining boshlang‗ich bosqichlariga ko‗proq e‘tiborni qaratib, uning 
shunday bosqichlarini topishimiz kerakki, ular mamlakatimiz iqtisodiyoti faoliyati 
darjasiga ko‗proq javob bersin.
Yurtdoshlarimiz, shu jumladan, ko‗pgina mutaxassislar marketingdan faqat 
bozor tovarlarga mo‗l-ko‗l bo‗lgandagina unumli foydalanish mumkin, deb 
hisoblaydilar. Tabiiyki u, bozor normal sharoitda bo‗lganda samaralidir. Lekin, 
«Marketing» fanining bozor munosabatlari endigina rivojlanayotgan paytdagi 
ahamiyati juda katta.
Iqtisodiyot, 
biznes 
va 
tijorat 
sohasi 
bo‗yicha tayyorlanayotgan 
mutaxassisliklar uchun «Marketing» - bozor faoliyatining uslubiy asoslarini 
o‗rgatadigan asosiy fan. Marketing eng avvalo, uni o‗rganuvchilarni bozor faoliyati 
tizimi sifatida jalb etadi. U korxonalarning bozordagi harakati va holatini 
o‗rganadi. «Marketing» - bu faol assortiment siyosatini, narx, oldi-sotdi, reklama, 
iste‘molchilarni o‗rganish, tomonlar bilan munosabatlarga kirishish, tijorat 
qaltisligini va raqobatchilarni o‗rganadigan fandir. 
Iste‘mol qimmatiga ega bo‗lgan tovar yoki xizmatni vujudga keltirish va 
mijozni unga bo‗lgan ehtiyojini qondirish, bugungi kun marketingi nazariyasi 

---

6 
hamda amaliyotining mohiyatini tashkil etadi. Zamonaviy marketingni maqsadi, 
mijozlar ehtiyojini qondirishdan iborat. 
Marketing – bugungi kunda eng avvalo, iste‘molchilarni qidiruvchi, 
yaratuvchi va ushlab qoluvchi fan hamda san‘atdir. 
Hozirgi kunda, oliy ta‘lim muassasalarini bitirib chiqayotgan yoshlarimizga 
bozor iqtisodiyoti sharoitida eng zamonaviy bilim va ko‗nikmalarni «Marketing» 
fani orqali singdiriladi. 
Faqat «Marketing» fanigina hammamiz uchun juda murakkab bo‗lgan 
«raqobat» tushunchasini to‗g‗ri yoritadi. Biz raqobatni tushunib etishimiz va uning 
qurshoviga tushganda ham dadil va samarali ishlashni o‗rganishimiz zarur.
«Marketing» fani shu bilan bir qatorda iste‘molchi xulqini modellashtirish, 
tovar sifatini, uning raqobatbardoshligini, rag‗batlantirishni, reklamani va bozorni 
chuqur o‗rganadi.
«Marketing» fani bozorni xo‗jalik faoliyatini sohasi, tashqi muhiti, ya‘ni 
ularni u erda namoyon bo‗lib, harakat qiladigan joyi sifatida ko‗radi. SHu tufayli 
barchamiz bozorni xo‗jalik faoliyatimizning hal qiluvchi sohasi sifatida qabul 
qilib, u erda harakat qila olish qobiliyatiga ega bo‗lishimiz kerak. 
Shuni qayd etish lozimki, «Marketing» bo‗yicha xorijiy tajribani 
korxonalarimiz va tashkilotlarimiz amaliyotiga to‗g‗ridan-to‗g‗ri tatbiq etish juda 
cheklangan. Bizning korxonalarimizda marketing funksiyalarini to‗liq holda, ya‘ni 
bizning korxonalarimiz va rivojlangan xorijiy mamlakatlar firmalari faoliyati 
o‗rtasidagi prinsipial farqlar bo‗yicha tatbiq etish mumkin emas. Bu borada 
masalaga milliy iqtisodiyotimizning o‗ziga xos xusiyatlarini, mahalliy shart-
sharoitlarni hisobga olgan holda yondashish zarur. 
Mazkur 
darslik 
O‗zbekiston Respublikasining barcha oliy ta‘lim 
muassasalarida foydalanib kelinayotgan namunaviy o‗quv dasturi asosida yozildi. 
Undagi nazariy xulosalarni bevosita amaliyot bilan bog‗liq holda yoritishga 
harakat qilindi.
«Marketing» fani keng qirradagi oliy ma‘lumotli zamonaviy raqobatbardosh 
iqtisodchilarni (marketologlarni) shakllantiradigan asosiy mutaxassislik fanlaridan 

---

7 
biri hisoblanadi. Marketingning bosh vazifasi talabalarga marketingni asosiy 
uslublarini va tamoyillarini o‗rgatishdan iboratdir. 
Mazkur darslik uchinchi marta qayta nashr etilmoqda. Avvalgilaridan farqli 
ravishda ushbu darslik 13 ta bobdan iborat bo‗lib, unda marketingni ijtimoiy-
iqtisodiy asoslari, funksiyalari, vazifalari va turlari, marketing tadqiqotlari va 
axborot tizimi, marketing tizimi, strategik marketing, talabni qondirishni tadqiq 
qilish va prognoz qilish, bozor segmentasiyasi va tovarni bozorda 
pozitsiyalashtirish, raqobatli strategiyalar, tovar, narx, sotish va kommunikatsiya 
siyosatlari, interaktiv marketing kabi bob va mavzular qayta ishlandi, tubdan 
takomillashtirilgan. 
Ushbu darslikning 5,13 - boblarini tayyorlashda Ziyaeva M.M., 4, 10, 12 – 
boblarini tayyorlashda dos. Samadov A.N., 2, 3, 6 – boblarini tayyorlashda 
kat.o‘qit. Sharipov I.B.lar ishtirok etdi. 

---

8