O. Yusupova

 
 
nazariy 
fonetika, 
amaliy 
fonetika, 
segmental, 
supersegmental fonetika va fonologiya.
 
Fonetikaning to‗rtinchi 
asosiy sohasi hisoblanmish fonologiya alohida fan sifatida 
qaraladi.
 
Fonetika tilning boshqa qismlari va sathlari bo‗lgan 
morfologiya va sintaksis, leksika va uslubiyat bilan uzviy 
bog‘liqdir. Nutq fonetik jihatdan fraza, takt, bo‗g‘in va nutq 
tovushlariga ajraladi. Fraza
 
nutqning eng katta fonetik birligi 
bo‗lib, ikki tomondan pauza bilan chegaralanib, o‗ziga xos 
ohangga ega bo‗ladi. Frazalar taktdan tashkil topgan bo‗ladi. 
Frazaning ikki kichik pauza orasiga joylashgan va yagona 
urg‘u bilan talaffuz qilinadigan bir yoki bir nechta bo‗g‘inning 
yig‘indisiga takt deyiladi. Frazada nechta urg‘u bo‗lsa shuncha 
takt bo‗ladi. 

---

51 
Takt bo‗g‘inlardan tashkil topadi.
 
Bo‗g‘in bir yoki bir 
nechta tovushdan tahkil topib, bir zarb bilan talaffuz 
qilinadigan fonetik birlikdir. Bo‗g‘in ta‘rifiga aloqador bir 
qancha nazariya mavjud. Shulardan ikkitasi: fonologik bo‗g‘in 
nazariyasi va fonetik bo‗g‘in nazariyasi keng tarqalgan. 
Tovushlar fonetika birligi sifatida o‗rganilganda ―nutq 
tovushlari‖ yoki ―fonlar‖ deb yuritiladi. ―Fon‖ hozirgi 
tilshunoslikda keng tarqalgan atama bo‗lib, nutqning eng 
kichik, ma‘no anglatmaydigan birligidir. 
Nutq tovushlarining o‗rganilishidagi aspektlardan biri 
fonologiya
 
deb yuritiladi. Nutq tovushlarining vazifaviy 
qiymatini fonologiya o‗rganadi. Fonologiyaning o‗rganish 
manbai 
fonemadir. 
Fonema
 
so‗z, 
so‗z 
shakllari 
va 
morfemalarni tashkil etuvchi, ma‘no farqlash uchun xizmat 
qiluvchi eng kichik, boshqa bo‗laklarga bo‗linmaydigan til 
birligidir. Masalan, 
tup-tub;quy-qo„y;sut-sud
so‗zlari fonemalar 
yordamida farqlanadi. Tildagi barcha fonemalar bir-biriga 
nisbatan ma‘lum ko‗lamda bo‗ladi. Fonemalarning bog‘lanishi, 
o‗zaro munosabati fonologik tizimni tashkil etadi.