A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik

M uham m ad as-S a m 'o n iy (1113—1167)dir. U Marvda yirik q onunsh unos
olim oilasida dunyoga kelgan, Marv, Buxoro hamda Samarqandda tahsil
ko'rgan, 1155—1 156-yillari M ovarounnahr va Xorazm b o ‘ylab sayohat
qilgan, m a’lum muddat N ishopur, Isfahon, Bag‘dod, Xalab, D am ashq
h am da Quddus (Iyerusalim ) shaharlarida hayot kechirgan.
3 .3 .1 3 . «M uqaddim at ul-adab»
155

---

S a m ’oniy “ Kitob a l - a n s o b ” d a n tashqari yigirm a jildlik “ M arv tarix i” 
nomli asarning h a m ijodkoridir. A m m o , bu kitob bizgacha yetib kelm agan 
k o 'rin ad i. T axm inlarga k o ‘ra, b u m u h i m asar C hin g izx o n huruji vaqtida 
kuyib ketgan b o ‘lishi m u m k in , c h u n k i o ‘s h a n d a M arvning eng k atta va 
boy kutubxonasi bilan birga S a m ’o n iy la r x o n a d o n ig a tegishli b o l g a n
ikki yirik k u tu b x o n a h a m (Y oqut H a m a v iy S a m ’o n iy lar kutubxonasini 
ko'rganligini aytadi) yonib ketg an m ik an ? Bizgacha o lim ning faqat “ Kitob 
a l - a n s o b ” asarigina yetib kelgan.
“ K itob a l- a n s o b ” asari Ibn X a lliq o n n in g m a 'lu m o tla rig a k o ‘ra sakkiz 
jilddan iborat b o ‘lgan. U n in g t o ‘liq nusxasi h a m y o ‘qolib ketgan k o ‘rinadi. 
K i t o b n i n g ta r ix c h i Ib n a l - A s i r t a r a f i d a n t a h r i r e tilg a n u c h jild lik
qisqartirilgan qismigina saqlanib q olgan, xolos.
“ K ito b a l- a n s o b ” asarining a r a b c h a m a tn i ikki m a rta n a sh r etilgan, 
b osh qismi 1835-yili prof. D .S .M a rg o u lis ta ra fid a n c h o p etilgan. U n in g
B a y ru t n a s h r i h a m b o r . Bu a s a r d a i s l o m i y a t d a n t o m u a l l i f n i n g
z a m o n i g a c h a m u s u l m o n m a m la k a tla r id a , k o 'p r o q E ro n va M o v a ro - 
u n n a h r d a o ‘tgan m a s h h u r kishilar h aq id a keng m a ’lum ot beriladi.
“ K ito b a l- a n s o b ” M o v a ro u n n a h r n in g q a d im iy tarixi, yirik shaharlari, 
q o ‘shni m a m la k a tla r, xususan Xitoy bilan b o l g a n savdo va m a d a n iy
a loqalarni o 'rg a n is h d a m u h im m a n b a la r d a n biri hisoblanadi. U sh b u asar 
t o ‘g ‘risida S h .K a m o lid d in o v n o m z o d lik va d o k to rlik dissertatsiyalarini 
y oqlagan va rus tilida « К и т а б а л - а н с о б » Абу С а ъ д а А б д у л к а р и м а и б н
М ухам м ада а с - С а м а н и к а к и с т о ч н и к по и с т о р и и и и с т о р и и културы 
С р е д н е й А зии » (Т., 1993) nom li kitob n a sh r ettirgan.