Mavzu: amaliy ekonometrik modellar. Ishlabchiqarish funksiyalari

bozor 
taklifi egri chizig‘ini
hosil qiladi. Bozor taklifi hajmi alohida 
sotuvchilarning taklifini aniqlovchi omillarga bog‘liq bo‘ladi: mahsulot 
narxi, ishlab chiqarish resurslarining narxi, texnika darajasi va 
kutishlardan hamda yetkazib beruvchilarning sonidan. 
Bozor taklifi egri chizig‘i siniq chiziqlardan tashkil topgan bo‘lib 
har bir siniq chiziq bir ishlab chiqaruvchining taklif egri chizig‘idir. 
Bozor taklifi egri chizig‘ini hosil qilish uchun individual taklif egri 
chiziqlari gorizontal o‘q bo‘yicha qo‘shiladi. Ya’ni, har bir narxda 
umumiy taklif hajmini aniqlash uchun individual taklifni gorizontal o‘q 
bo‘yicha qo‘shiladi. 
Bozorda umumiy talab va umumiy taklif birgalikda namoyon 
bo‘lgani uchun ularning grafiklarini bir koordinata o‘qida ifodalaymiz. 
Ushbu rasmdagi bozor talabi egri chizig‘idagi AV, VS, SD, DE 
kesmalarning har biri alohida iste’molchining individual talab 
funksiyalaridir. Xuddi shuningdek, bozor taklifi egri chizig‘idagi KM, 

---

MR, RP va PL kesmalar alohida ishlab chiqaruvchilarning individual 
taklif funksiyalaridir. 
Bozorda umumiy talab va umumiy taklif muvozanatga kelishgan 
nuqtada muvozanat narx - P
*
va muvozanat ishlab chiqarish miqdori - Q
*
aniqlanadi. Bozor ishtirokchilarining har biri o‘z talab va taklif 
funksiyasiga ega bo‘lganliklari uchun bu narxda kim qancha mahsulot 
ishlab chiqaradi va kim undan qancha miqdorda xarid qilishi 
mumkinligini tezda aniqlab oladilar. 
Yuqoridagi grafikda keltirilgan bozor talabi va bozor taklifi
funksiyalari yordamida korxonani joylashtirish va rivojlantirish modelini 
tuzish uchun quyidagi shartlar berilgan deb faraz qilamiz: bozorda 
ishtirok etuvchi 
n
ta iste’molchining har birining talab funksiyasi 
q
1
D
(
P
), 
q
2
D
(
P
),..., 
q
n
D
(
P
) berilgan bo‘lsin. Xuddi shuningdek, bozorda ishtirok 
etuvchi 
m
ta ishlab chiqaruvchilarning ham taklif funksiyalari ma’lum 
bo‘lsin: 
q
1
S
(
P
), 
q
2
S
(
P
),…,
q
m
S
(
P
). Ular yordamida bozor talabi va bozor 
taklifi funksiyalarini aniqlaymiz. 
)
(
.....
)
(
)
(
)
(
.....
)
(
)
(
2
1
2
1
P
q
P
q
P
q
Q
P
q
P
q
P
q
Q
m
S
S
S
S
n
D
D
D
D








Bozor talabi va bozor taklifi funksiyalarining egri chiziqlari 
kesishgan nuqtada bozorni muvozanatga olib keluvchi talab va taklif 
miqdori aniqlanadi. Bozorda mahsulotning bozor narxi aniqlanganidan 
so‘ng uning har bir ishtirokchisi o‘zlarining iste’mol qilish va ishlab 
chiqarish imkoniyatlarini o‘zlarining talab va taklif funksiyalari 
yordamida aniqlaydilar. Natijada har bir ishlab chiqaruvchi mahsulot 
ishlab chiqarishni rejalashtirgan korxonasida qancha miqdorda mahsulot 
ishlab chiqarsa qanday miqdorda yutuq-foyda olishini aniqlaydi. Bu 
ma’lumotlar asosida u qilgan xarajatlari va olinadigan natijalarni 
solishtirib bu sohada biznes bilan shug‘illanish mumkinmi, yoki bu 
sohani tark etish kerakligi haqida muammoni hal qiladi. Bu model 
korxonalarni joriy davrda joylashtirish masalasini modellashtiradi. Agar 
kelgusi davr uchun korxonalarni rivojlantirish masalasi ko‘tarilsa, ushbu 
bozorda mahsulot narxini o‘zgarish dinamikasini kuzatish kerak bo‘ladi. 
Bunday masalani yechish uchun korxonani rivojlanishini prognoz 
qilinishda ko‘zda tutilayotgan davrlar uchun bozorda mahsulot narxining 
o‘zgarishini aniqlash kerak bo‘ladi (2.-rasm).
R 
Narx 
R
* 
Р=f(T) 
T -vaqt 
Q
* 

---