Tabiiyot-geografiya fakulteti

1/λ

4

  ga  teng.  Energetik  holatlar  orasidagi 

o`tishlar  o`z-o`zidan  yuzaga  keladigan  (spontan)  o`tishlardir,  ular  to`qnashuv 

tufayli yoki to`qnashuvsiz bo`lishi mumkin. 

A + hν

01 

→ A

*

 

Qo`zg`atilgan holatdagi atomlar spontan ravishda ko`p energiya chiqaradi, 

bu energiya Enshteyn koeffitsenti yordamida quyidagicha ifodalanadi: 

A

ik 

= 1/τ

i

  yoki

τ

i 

= 1/A

ik 

Energiya  o`zgarishi  (σE)  bilan  zarrachaning  yashash  davri  (τ)  orasidagi 

bog`liqlik Geyzenberg tomonidan quyidagicha ifodalangan: 

h

E







 

Zarracha asosiy holatda cheksiz uzoq vaqt yashagani uchun 

---

20 

 

)

(

/









r

h

E

 

bu  holatning  energiyasi  juda  kichik  bo`ladi.  Qo`zg`atilgan  holatda  esa  zarracha 

juda kam vaqt (o`rtacha taxminan 10

-8

 sek) yashaydi. Shuning uchun ham 

r

h

E

/





 

ifodaga ko`ra zarracha energiyasi juda katta bo`ladi.  

Atom  qo`zg`atilgan  holatlarning  turli  pog`onalaridan  yorug`lik  chiqargani 

uchun  bu  yorug`likning  to`lqin  uzunligi  har  xil  bo`ladi.  Agar  atom  bir  xil  to`lqin 

uzunligiga  ega  bo`lgan  yorug`lik  chiqarsa,  bunday  yorug`lik  monoxromatik 

bo`ladi.  Atom  bir  xil  foton  energiya  chiqarsa,  uning  spektri  bitta  chiziqdan  iborat 

bo`ladi.  Aslida  esa  foton  chiqaradigan  fotonlar  ko`p  bo`ladi,  shuning  uchun 

spektrdagi  chiziqlar  soni  ham  ko`p  bo`ladi.  Yarim  to`lqin  shaklida  tasvirlangan 

spektr  balandligining  yarmini  o`z  ichiga  olgan  soha  spektral    chiziqning  yarim 

kengligi deyiladi (Δλ). 

Har  bir  atom  spektr  chizig`ining  yarim  kengligi  o`zgarmas  bo`lganligi 

uchun  unga  spektral    chiziqlarning  yarim  kengligi  deyiladi.  Spektr  chizig`ining 

yarim  kengligi  10

-5 

nm  bo`lsa,  (u  ancha  tor  soha  bo`lganligi  uchun)  uni 

monoxromatik  deb  qarash  mumkin.  Biroq  tabiatda  mutloq  monoxromatik 

yorug`lik yo`q. 

Energetik holatlarning energiyalari orasidagi farqlar quyidagicha: