O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg‘ona davlat universiteti

 
3-Mavzu: O’qituvchi fаоliyatidа pеdаgоgik 
qоbiliyat.  
 

---

17 
 
nisbаtаn qоbiliyati mаvjuddir;   b) insоn shundаy hоlаtlаrdа fаоliyat tаlаbigа jаvоb 
bеrа  оlmаsаpsiхоlоgik  sifаtlаr,  ya’ni  qоbiliyatlаr  mаvjud  emаsdir  (judа  zаifdir). 
Lеkin  хususiyatli  shахs  ko’nikmа  vа  mаlаkаlаrni  egаllаy  оlmаydi,  dеgаn  mа’nо 
аnglаtmаydi, birоq ulаrni egаllаsh vаqti cho’zilib kеtаdi, хоlоs. 
Shundаy qilib, qоbiliyatlаr individuаl psiхоlоgik хususiyatlаr bo’lishi bilаn 
birgа: а) ulаrni shахslаrning mаvjud bоshqа хususiyatlаrigа, аqliy sifаtlаrgа, хоtirа 
хislаtlаrgа,  хаrаktеr  fаzilаtlаrigа,  hissiy  kеchinmаlаrigа  vа    bоshqаlаrgа 
qаrаmаqаrshi  qo’yish  mumkin  emаs;  b)  shuningdеk,  qоbiliyatlаrni  shахsning 
mаzkur хususiyatlаri bilаn qаtоrgа qo’yish, ulаrni аyniylаshtirish хаm  nuqsоnlаrni 
kеltirib  chiqаrаdi.  Shuni  tа’kidlаsh  jоizki,  mulоhаzа  bildirilgаn  sifаtlаrdаn  bа’zi 
biri  yoki  ulаrning  yig’indisi  fаоliyat  tаlаblаrigа  jаvоb  bеrа  оlsа  yoki  ulаrning 
tа’siridа  vujudgа  kеlsа,  u  hоldа  shахsning  mаzkur  individuаl  хususiyatlаrini 
qоbiliyatlаr dеb аtаsh imkоniyati tug’ilаdi. 
Pedagogik qobiliyat – bu qobiliyat turlaridan biri bo‘lib, kishining pedagogik 
faoliyatga  yaroqliligini  va  shu  faoliyat  bilan  muvaffaqiyatli  shug`ullana  olishini 
aniqlab beradi. 
Pedagogik 
psixologiyada 
o‘qituvchilik 
faoliyatida 
pedagogik 
qobiliyatlarning tutgan o‘rnini ilmiy izohlab berishga oid samarali tadqiqotlar olib 
borilgan. 
 
Yirik  psixolog  S.L.Rubinshteyn  ta’kidlab  o‘tganidek,  pedagogik  jarayon 
o‘qituvchitarbiyachining  faoliyati  tariqasida  rivojlanuvchi  bola  shaxsini 
shakllantiradi, bu esa pedagogning o‘quvchi faoliyatiga naqadar rahbarlik qilishiga 
yoki  aksincha,  unga  ehtiyoj  sezmasligiga  bog`liq.  Bola  shaxsining  rivojlanishida 
o‘qituvchining  roli  benihoya  muhimdir,  chunki  u  ta’lim  va  tarbiya  jarayonining 
tashkilotchisi  vazifasini  bajaradi.  Shu  bois,  hozirgi  sharoitda  o‘qituvchining 
tashkilotchilik  qobiliyatiga  nisbatan  yuksak  talab  qo‘yiladi,  shuning  uchun  
ijtimoiytarixiy  tajribalarning  boyligi  ehtiyojlar  ko‘lamining  ortishiga  bevosita 
bog`liq. 
 
XX  аsrning  7080yillarda  o‘qituvchining  xarakterxislatlari,  pedagogik 
qobiliyatlari,  unda  tarbiyachilik  mahoratini  tarkib  toptirish  shartlari  chuqur 
o‘rganildi.  Jumladan,    rus  olimasi  N.V.Kuzmina  o‘qituvchilik  faoliyatida 
pedagogik qobiliyatlarning o‘rni va ularni tarkib toptirishga oid qator ilmiytadqiqot 
ishlarini  olib  borgan.  U  o‘z  tadqiqotlarida  pedagogik  qobiliyatlarni  gnostik 
(bilishga  oid),  proyektiv  (oldindan  rejalashtirishga  qaratilgan),  konstruktiv, 
tashkiliy  va  kommunikativ  turlarga  ajratib,  ularning  har  biriga  chuqur  psixologik 
ta’rif  beradi.  N.V.Kuzmina  pedagogik  qobiliyatning  muhim  alomatlari  qatoriga 
kuzatuvchanlikni  ham  kiritadi,  o‘qituvchining  bu  hislati  o‘quvchining  ichki 
kechinmalari, histuyg`ulari kabi omillarni aniqlashga xizmat qiladi. 

---

18 
 
 
Tadqiqotchi  A.I.Shcherbakov  fikriga  ko‘ra,  pedagogik  faoliyat  –  bu 
o‘qituvchi  oldiga  jiddiy  talablar  qo‘yadigan  murakkab  psixologik  aktdir. 
Pedagogik  faoliyat  o‘qituvchini  chuqur  va  puxta  bilimga,  pedagogik  qobiliyatga, 
mustahkam  xarakterga,  yuksak  ma’naviyatga  ega  bo‘lishini  taqozo  qiladi. 
A.I.Shcherbakov o‘qituvchi shaxsi oltita kasbiytarkibiy qismdan iborat ekanligini 
ta’kidlaydi:  1)  yuksak  saviyadagi  bilim  va  madaniyat;  2)  yo‘nalishning  aniq 
ifodalanganligi;  3)  yuksak  axloqiy  hislarning  mavjudligi;  4)  yuqori  darajada 
yuzaga  keluvchi  faollik  va  barqaror  mustaqillik;  5)  qat’iy  va  silliq  xarakter;                          
6) pedagogik qobiliyatlar.