O. L. Muxamedov Kafedra mudiri

“geografik  geometriyasini”
,
 
iqtisodiy  geografik  asosini  o‘zida  aks 
ettiradi.  Mamlakatimiz  iqtisodiy  xaritasida  bunday  o‘ziga  xos  geometrik  shakllar  vujudga 
kelgan.  Ular  jumlasiga  Samarqand  (Juma)  –  Buxoro  (Kogon)  –  Qarshi  (Qashqadaryo  st.), 
Sirdaryo  –  Jizzax  –  Xovos uchburchaklari, Farg‘ona xalqasi (Qo‘qon  – Namangan  –  Andijon  – 
Marg‘ilon  –  Qo‘qon)  kabilar  kiradi.  Ba’zan,  bu  yo‘nalishlarda  temir  va  avtomobil  yo‘llar 
birgalikda  joylashgan  bo‘lib,  ular  birgalikda  hududni  yanada  mustahkamroq  birlashtiradi 
(“mixlaydi”).  
Bunday shakllarning ayrimlari transchegaraviy bo‘lib, ular qo‘shni, hududi tutash bo‘lgan 
davlatlarni  ham  bog‘laydi.  Masalan,  tabiiy  geografik  miqyosdagi  Farg‘ona  xalqaro  halqasi 
Xo‘jand  va  O‘shni  ham  birlashtiradi  yoki  Gazo‘choq  –  Urganch  –  Doshhovuz,  Taxiatosh 
(Nukus) halqasi ham shunga o‘xshash geosiyosiy mohiyat kasb etadi. Turkmaniston bilan tutash 
bo‘lgan  O‘zbekiston  hududlarida  Turkmanobod  –  Pitnak  –  Uchquduq  –  Navoiy  “trapetsiyasi” 
ham  ko‘zga  tashlanadi.  Qoraqalpog‘istonda  To‘rtko‘l  –  Nukus  –  Qo‘ng‘irot  –  CHimboy 
“konussimon”
 
temir  yo‘li  ushbu  mintaqa  tabiiy-iqtisodiy  imkoniyatlaridan  foydalanishda 
ahamiyatga ega. Avtoyo‘llar geografiyasida esa Samarqand – G‘uzor – SHahrisabz – Samarqand 
halqasi yo‘lovchilar tashishda katta o‘rin tutadi.  
YUqoridagi  yo‘llarning  yanada  rivojlanishi,  temir  yo‘l  tugun  va  majmualarining 
shakllanishi  iqtisodiy geografik  jihatdan  muhim  hisoblanadi. Xususan, nisbatan bir-biriga  yaqin 
joylashgan  ancha  yirik  shaharlar  o‘rtasida  magistral  ko‘rinishda,  intensiv  qatnovli  yo‘l  va 
yo‘laklar  (karidorlar)  bu  borada  yanada  ahamiyatlidir.  Sababi,  har  qanday  yo‘l  uning  ta’sir 
zonasida  bo‘lgan  tabiiy  boyliklarni  o‘zlashtirishga,  ichki  hududlarga  madaniyat  yangiliklarini 
olib  kirishga,  o‘sish  qutb  va  markazlarning  vujudga  kelishiga  asos  bo‘lib  xizmat  qiladi.  Xuddi 
shu fikrni 223 km masofada barpo etilgan (2007 yil) Toshg‘uzor – Boysun – Qumqo‘rg‘on temir 
yo‘li yaqin kelajakda isbotlab beradi.  
2013  yil  yakunlariga  ko‘ra, temir  yo‘llar  orqali  taxminan  60  mln  tonna  yuk  va  15,0  mln 
yo‘lovchi  tashilgan.  Yo‘lovchilarni  tashish  aylanmasi  so‘nggi  8  yilda  1,9  martaga  ko‘paygan. 
Mintaqalar miqyosida yuk tashishda Toshkent, Navoiy va Farg‘ona viloyatlari ko‘zga tashlansa, 
yo‘lovchi  tashishda  Toshkent  mintaqasi  keskin  ajralib  turadi.  Temir  yo‘llarda  tashilgan 
yuklarning  deyarli  ¼  qismini  neft  va  neft  mahsulotlari,  20-22  foizini  qurilish  materiallari,  10 
foizdan ko‘prog‘ini sement, 5 foizga yaqinini ko‘mir tashkil etadi. 
Avtomobillarda  1156  mln  t.  yuk  va  6280  mln  yo‘lovchi  tashilgan.  YUk  tashishda 
yuqoriroq  ko‘rsatkichlar  Xorazm,  Farg‘ona  va  Surxondaryo  viloyatlarida  qayd  etiladi, 
avtobuslarda  yo‘lovchi  tashish  bo‘yicha  esa,  eng  avvalo,  poytaxt  –  Toshkent  hamda  Farg‘ona 
viloyatlari  oldinda.  Ayni  paytda  avtomobillarda  yuk  tashish  Jizzax,  Buxoro,  Andijon  va 
Namanganda, yo‘lovchilar tashish Jizzax va Navoiy viloyatlarida sust rivojlangan (8-ilova). 
YUqorida  qayd  etilganidek,  respublikamizda  quvur  va  havo  transporti  ham  rivojlanib 
bormoqda. “O‘zbekiston havo  yo‘llari” Milliy kompaniyasi asosan  yo‘lovchilar tashishda katta 
ahamiyat  kasb  etsa,  quvur  transporti  orqali  ko‘proq  gaz  jo‘natiladi  (bir  yilda  60  mln  t.  yuk 
tashiladi).  Respublikamizda  jami  magistral  quvurlarning  uzunligi  14,3  ming  km  bo‘lib,  uning 
deyarli 99 foizi gaz quvurlaridir.  
Transport  nafaqat  mamlakat  ichidagi  vazifalarni  bajaradi,  uning