S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, K. A. Tashev

Polialfavitli almashtirish  usullari
 aytarlicha yuqori kriptobar- 
doshlikka  ega.  Bu  usullar  dastlabki  matn  simvollarini  almashtirish 
uchun  bir  necha  alfavitdan  foydalanishga  asoslangan.  Rasman  po­
lialfavitli almashtirishni quyidagicha tasavvur etish mumkin. TV-alfa- 
vitli almashtirishda dastlabki 
Ao
 alfavitdagi 
so/
 simvoli 
А /
alfavitdagi 
su
 simvoli bilan almashtiriladi va h. 
son
 ni 
snn
 simvol bilan almash- 
tirilganidan  so‘ng 
So(N+i)
  simvolning  o‘mini 
Ai
  alfavitdagi 
S
kn
+
ij
 
simvol oladi va h.
Polialfavitli  almashtirish  algoritmlari  ichida 
Vijiner  jadvali
 
(matritsasi)  T
b
  ni  ishlatuvchi  algoritm  eng  keng  tarqalgan.  Vijiner 
jadvali  [RxR]  oichamli  kvadrat  matritsadan  iborat  boiib,  (7?-ishla- 
tilayotgan  alfavitdagi  simvollar  soni)  birinchi  qatorida  simvollar 
alfavit  tartibida joylashtiriladi.  Ikkinchi  qatordan boshlab  simvollar 
chapga bitta o‘ringa siljitilgan holda yoziladi.  Siqib chiqarilgan sim­
vollar  o‘ng  tarafdagi  bo‘shagan  o‘rinni  to‘ldiradi  (siklik  siljitish). 
Agar o‘zbek alfaviti ishlatilsa,  Vijiner matritsasi  [36x36]  o‘lchamga 
ega bo‘ladi (5.2-rasm).
Shifrlash  takrorlanmaydigan 
M
  simvoldan  iborat  kalit  yorda­
mida  amalga  oshiriladi.  Vijineming  to‘liq  matritsasidan 
[(M+1),R\
 
o‘lchamli  shifrlash  matritsasi 
T(sh)
  ajratiladi.  Bu  matritsa  birinchi 
qatordan  va  birinchi  elementlari  kalit  simvollariga  mos  keluvchi 
qatorlardan iborat bo‘ladi.
72

---

ABDEF...............................ShChNg_
BDEF................................ ShChNg_A
DEFG................................ChNgAB
ABD...............................G‘ShChNg
5.2-rasm. Vijiner matritsasi.
Agar kalit sifatida   so‘zi tanlangan bo‘lsa,  shifrlash 
matritsasi beshta qatordan iborat bo‘ladi (5.3-rasm).
Tsh
ABDEFGHIJKLMNOPRQSTUVXYZO‘G‘ShChNg_ 
G‘ ShChNgABDEF GHIJKLMNOPRQSTUVXYZO ‘ 
0 ‘G‘ ShChNgABDEFGHIJKLMNOPRQSTUVXYZ 
ZO ‘G‘ ShChNgABDEFGHIJKLMNOPRQSTUVXY 
ABDEFGHIJKLMNOPRQSTUVXYZO‘G‘ShChNg_
5.3-rasm. «G‘o‘za» kaliti uchun shifrlash matritsasi.
Vijiner jadvali yordamida  shifrlash  algoritmi  quyidagi  qadam- 
lar ketma-ketligidan iborat.