Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

497 

 

tuzilishiga  bog‘liq  holda  sinfiy  kuchlarning  joylashishi  masalalarini  o‘rganuvchi 

geografik fandir‖.  

Siyosiy  geografiyaning  tadqiqot  obyekti  –  hududiy  siyosiy  tizimlar 

hisoblanadi.  Uning  predmeti  esa  muayyan  mamlakat  yoki  butun  jahon  miqyosida 

jamiyatning siyosiy-hududiy tashkil etilishini, o‘rganishdan iborat. Shuningdek, bu 

fan  davlatlar  va  ularning  chegaralari  (limologiya),  davlat  tuzumi,  mamuriy-

hududiy  tuzilishi,  mamlakat  doirasida  siyosiy  partiya  va  kuchlarning  joylanishi, 

hududiy  tarkibini  o‘rganadi.  So‘nggi  yillardagi  jahon  hamjamiyati  va  geosiyosiy 

tizimidagi  muhim  o‘zgarishlar  hamda  davlatlararo  tashkil  etilgan  harbiy-siyosiy 

uyushma  yoki  ittifoqlar  siyosiy  geografiya  tadqiqot  predmetini  yanada 

kengaytirmoqda.Siyosiy  geografiyada  siyosiy  xarita  va  undan  foydalanish  asosiy 

jihatlardan hisoblanadi. Siyosiy xarita deb jahondagi yoki uning qaysidir qismidagi 

davlatlarning ma‘lum bir tarixiy davrdagi holati aks etgan xaritaga aytiladi.  

Siyosiy  xaritaning  ahamiyati  shundan  iboratki,  u  mamlakatlarning  xalqaro 

miqyosda  tutgan  o‘rni,  ichki  siyosiy  -  ma‘muriy  tuzilmalarni  o‘zida  aks  ettiradi. 

Aslida,  har  qanday  mamlakat  va  xalqlarning  butun  hayoti  ularning  siyosiy 

chegaralari, belgilangan o‘z hududlarida o‘tadi. Har bir mamlakatning ma‘lum bir 

chegara  doirasida  ega  bo‘lganligi  dunyoning  siyosiy  kartasini  keltirib  chiqaradi. 

Shunday ekan, jahon siyosiy kartasining shakllanishi uzoq davom etadigan tarixiy 

jarayon  bo‘lib,  u  kishilik  jamiyati  rivojlanish  bosqichlarini  o‘zida  aks  ettiradi.  U 

asrlar  davomida  o‘zgarib,  davlatlarning  paydo  bo‘lishi  yoki  parchalanishi, 

chegaralarining  o‘zgarishi,  yangi  yerlarning  kashf  qilinishi  hamda  mustamlakaga 

aylantirilishi,  metropoliya  va  mustamlakalarning  paydo  bo‘lishi,  dunyoni  bo‘lib 

olish  va  qayta  taqsimlanishni  o‘zidi  aks  ettiradi  va  ularga  bog‘liq  holda 

shakllanadi. Jahon siyosiy xaritasida 227 ta davlat mavjud bo‘lib, ularning 149 tasi 

republika,  45  tasi  monarxiya,  9  tasi  mustamlaka,  3  tasi  maqomi  noma‘lum  va  21 

tasi boshqa shakldagi mamlakatlardir. 

---