Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

107 

 

G.G.Ford ―Men sizga istagan rangli avtomobil sotishim mumkin. Faqat bitta 

shartim  bor:  bu  mashina  albatta  qora  rangda  bo‘lishi  kerak‖,  -  degan  edi,  ya‘ni 

Ford  firmasi  konveyr  usulida  faqat  bir  rangli,  ya‘ni  qora  mashinalar  ishlab 

chiqargan, talab darajasini inobatga olmagan. 

Hozirgi  kunda  vaziyat  butunlay  boshqacha:  iste‘mol  mollariga  talab 

xususiylashmoqda  (individuallashmoqda)  va  bu  talab  vaqt  davomida  tez-tez 

o‘zgarib turmoqda. Shu bois, endiga sharoitda yoppasiga konveyr usulida bir tur va 

qo‘rinishdagi  mahsulot  keraksiz  bo‘lib  qoldi.  Bunday  holat  jahon  adabiyotida 

«postfordizm» deb yuritilmoqda. 

Shunday qilib, avvallari «miqdor», «miqyos» iqtisodi bo‘lsa, bugungi qunda 

―sifat‖,  ―turfa  xillik‖  iqtisodi  oldinga  chiqmoqda.  Demak,  xo‘jalik  tizimini, 

majmuasini  turli  yo‘nalishlar  bilan  boyitish,  diversifikatsiya  jarayonini 

rivojlantirganlar  yutadi.  Faqat  bir  turdagi  mahsulotni  ko‘plab  miqdorda  ishlab 

chiqargandarning bozori «kasod» bo‘lmoqda. 

Biz yuqorida bozor munosabatlariga xos  xususiyatlardan pul, vaqt, talab va 

taklif to‘g‘risida aytib o‘gdik. Lekin bularning barchasi ham bozor iqtisodiyotining 

tub mohiyatini to‘laligicha ifodalamaydi. Sabab bu yerda  raqobat, raqobat muhiti 

yetishmayapti.  Mahsulot  arzon,  sifatli,  ko‘rimli,  xaridorgir  bo‘lishi  uchun  ishlab 

chiqaruvchilar o‘rtasida raqobat zarur. Biroq, bu raqobat erkin, sog‘lom, madaniy 

bo‘lishi talab etiladi. 

Raqobat uchun mulkchilik turli shaklda bo‘lishi, erkin va ochiq iqtisodiyot 

yuritish  lozim.  Binobarin,  o‘tish  davrida  xususiyalashtirish  va  nodavlat  sektorini 

rivojlantirishga  ahamiyat  beriladi.  Bu  davrda  eng  avval  savdo,  maishiy  xizmat 

ko‘rsatish korxonalari, qishloq xo‘jaligi, yengil va oziq-ovqat, qurilish materiallari 

sanoati  osonroq  «nodavlatlashadi».  Shuning  uchun  bo‘lsa  kerak,  hozirgi  vaqtda 

ko‘proq  tog‘-kon,  yoqilg‘i-energetika  sanoat  tarmoqlariga  ixtisoslashgan 

viloyatlarda (Navoiy, Qashqadaryo, Toshkent) xususiylashtirish darajasi past. Ayni 

---