O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-texnologiya instituti

1.4.  Markaziy  Qizilqum  fosforitlarini  qayta  ishlab  oddiy  superfosfat 

olish texnologiyasi. 

Oddiy ammoniylangan superfosfat fosfor tutgan o‘g‘itlar ichida yaxshi o‘g‘it 

hisoblanadi,  qishloq  xo‘jaligida  yerlarni  kuzgi  shudgorlashdan  oldin  berilishi 

maqsadga  movfiq.  Ushbu  o‘g‘it  tarkibini  50%  gipsdan  iborat,  lekin  yerlarni 

yumshatishda ahamiyati katta. 

Qo‘qon  suprfosfat  zavodi  1962  yildan  boshlab  kamerali  usulda 

ammoniylangan  oddiy  superfosfat  o‘g‘iti  ishlab  chiqarilmoqda.  Qoratog‘ 

fosforitlarini tarkibi 28% P

2

O

5

. Ushbu loyihaning quvvati yiliga 46 ming. t 100% li 

P

2

O

5

  ishlab chiqarmoqda.  

---

33 

 

Bunda  fosforit  uniga  sulfat  kislotasining  kerakli  me‘yorini  qo‘shgan  xolda 

oddiy  superfosfat  olishda  kamera  usulidan  foydalanilmoqda.  Superfosfatni 

kamerada 

parchalagandan 

so‘ng 

qo‘shimcha  ravishda  yana  omborda 

ammoniylashtirish  va  donadorlashgacha  yetiltiriladi.  Mahsulotni  donadorlash  va 

quritish vaqtida sniflarga bo‘linadi. 

Ushbu zavod 1997 yildan boshlab Qizilqum kombitati 16-17,5% P

2

O

5 

tutgan 

fosforitlaridan  foydalanishni  boshladi.  Zavodning  quvvati  esa  24,6  tonna  yiliga 

100%  P

2

O

5

,  mahsulot  tarkibida  11%  P

2

O

5

  tutgan,  sulfat  kislota  sarfi  kattaligi, 

superfosfatni donadorlashda katta miqdorda xomashyo tarkibida loylar mavjud. 

Qizilqum  kombinati  fosforitlarini  qayta  ishlashda  yuvib  quritilgan  va  yuvib 

kuydirilgan  kontsentratlardan  foydalanish  fosfat  xomashyosiga  qaraganda  ancha 

samaradorligi yuqori. Ammoniylashgan oddiy superfosfat olishda yuvib quritilgan 

va yuvib kuydirilgan kontsentratlar oddiy fosforit uniga qarganda maqulroq. 

Kimyoviy  boyitilgan  va  bunda  aktivlangan  fosforit  unidan  superfos  olish 

uchun  uni  fosfat  kislota  bilan  namlash  orqali  qo‘shimcha  aktivlanadi, 

donadorlanadi va quritiladi. 

 

Superfos  tarkibida  38-40%  P

2

O

5

,  undan  19-20%  suvda  eruvchan  shaklda 

bo‘ladi va samaradorligi jihatdan qo‘shaloq superfosfatga tenglashtiriladi. 1 t P

2

O

5

 

li superfos ishlab chiqarishga kislota sarfi (1-1,3 t H

2

SO

4

 va 0,355 t P

2

O

5

 li fosfat 

kislota) esa 1 t P

2

O

5

 li qo‘shaloq superfosfat ishlab chiqarishga nisbatan ikki marta 

kamdir. Kimyoviy boyitishda hosil bo‘ladigan va tarkibida Mg

2+

 va HPO

4

2-

 ionlari 

tutgan 

eritmadan 

qimmatli 

o‘g‘it 

hisoblangan 

magniyammoniyfosfat 

NH

4

MgPO

4

∙H

2

O  ni  cho‘ktirish  uchun  ammoniylash  amalga  oshiriladi.  Fosfatli 

xomashyodagi  P

2

O

5

  dan  foydalanish  samaradorligi  95%  ga  yetadi.  Jarayon  yopiq 

suv aylanma tsiklida amalga oshiriladi.