O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘im vazirligi jizzax politexnika instituti

 
 
 
 
Mavzu-7.   Geoinformatsion   tizimlar. 
 
GIS      Umumiy      maqsadi,      boshqa      narsalar      qatorida,      odatda      beshta   
protsedurani      (vazifalar     bilan)      bajaradi:      kirish,      manipulyatsiya,      menejment,   
so'rov   va   tahlil   qilish,   vizualizatsiya. 
Kiritish 
GIS-da      foydalanish      uchun      ma'lumotlar      munosib      raqamli      formatga   
o'zgartirilishi   kerak.   Qog'oz   kartalaridan   ma'lumotlarni   kompyuter   fayllariga   
almashtirish      jarayoni      raqamni      kiritish      deb      ataladi.      Zamonaviy      GIS-da,   
ushbu   jarayon   yirik   loyihalarni   amalga   oshirishda   yoki   oz   miqdordagi   ish   
bilan,   ayniqsa   muhim   bo'lgan,   ma'lumotlar,   raqamli   ish   haqi   ishlatilishi   
mumkin.      Ko'p      ma'lumotlar      allaqachon      GIS      paketlari      tomonidan      idrok   
etilgan   formatlarga   tarjima   qilingan. 
Manipulyatsiya 
Ko'pincha,   ma'lum   bir   loyiha   uchun,   tizimingiz   talablariga   muvofiq   
qo'shimcha      ma'lumotlar      qo'shimcha      ravishda      o'zgartirish      kerak.      Masalan,   
geografik   ma'lumotlar   turli   xil   tarozilarda   bo'lishi   mumkin   (ko'chalarning   
eksenel   chiziqlari   1:   100   ming   shkalada,   aholini   ro'yxatga   olish   okrugining   
chegaralari      -      1:      50,000      va      turar-joy      massivida      -      shkala      bo'yicha      1:   
10,000).     Birgalikda     qayta     ishlash     va     vizualizatsiya     qilish     uchun     barcha   
ma'lumotlar      bitta      miqyosda      taqdim      etish      uchun      qulayroqdir.      GIS   
texnologiyasi      ta'minlanadi      turli      xil      usullar      Fazoviy      ma'lumotlarni   
manipulyatsiya   qilish   va   ma'lum   bir   vazifani   bajarish   uchun   zarur   bo'lgan   
ma'lumotlarni   ajratish. 
Boshqaruv 

---

45 
 
Kichik   loyihalarda   geografik   ma'lumot   oddiy   fayllar   sifatida   saqlanishi   
mumkin.      Ammo      ma'lumot      miqdori      ko'payishi      va      foydalanuvchilarning   
saqlash,      tuzilishi      va      boshqarish      uchun      foydalanuvchilarning      sonini   
ko'paytirish,      ma'lumotlar      bazasini      boshqarish      tizimini      (DBMS)      qo'llash   
samaralidir.      GIS-da      ma'lumotlar      jadval      shaklida      ma'lumotlar      saqlanadigan   
nisbiy      tuzilmadan      foydalanish      juda      qulaydir.      Shu      bilan      birga,      stollarni   
bog'lash      uchun      umumiy      maydonlar      ishlatiladi.      Ushbu      oddiy      yondashuv   
moslashuvchan      va      ko'plab      GIS,      ham      GIS      dasturlari      emas,      balki      ko'p   
jihatdan   qo'llaniladi. 
So'rov   va   tahlil   qilish 
Agar      GIS      va      Geografik      ma'lumotlar      mavjud      bo'lsa,      siz      oddiy   
savollarni      olishingiz      mumkin      (bu      er      uchastkasining      egasi      kim?      Bu   
ob'ektlar      bir-biridan      qaysi      masofa?      Ushbu      sanoat      zonasi      qayerda?)      Va   
qo'shimcha   tahlilni   talab   qiladi   ,   so'rovlar   (yangi   uy   qurish   uchun   joylar   
mavjud   bo'lgan   joyda?   Fer   o'rmonlarida   tuproqning   asosiy   turi?   Qanday   
qilib   yangi   yo'lning   qurilishi   transportning   harakatiga   qanday   ta'sir   qiladi?).   
So'rovlar   ma'lum   bir   ob'ektni   oddiy   bosish   va   rivojlangan   analitik   vositalar   
bilan      aniqlash      mumkin.      GIS-dan      foydalanish,      siz      qidirish      uchun   
aniqlashingiz,      skriptlarni      qidirishingiz,      skriptlarni      "agar      ..."      turida   
o'ynashingiz      mumkin.      Zamonaviy      GIS      tahlil      qilish      uchun      juda      kuchli   
vositalarga   ega,   ular   orasida   eng   muhim   ikkitasi:   Jami   yaqinlik   va   tahlil   
qilish   tahlili.   GIS-da   qarindosh   bo'lgan   ob'ektlarning   yaqinligini   tahlil   qilish   
uchun   buferlash   deb   nomlangan   jarayon   ishlatiladi.   U   quyidagi   savollarga   
javob      berishga      yordam      beradi:      Ushbu      suv      ombori      100      m      masofada   
joylashgan?   Ushbu   do'kondan   1   km   uzoqlikda   qancha   xaridor   yashaydi?   
Ushbu      NGDU      binosidan      10      km      ichida      joylashgan      quduqlardan      hosil   
bo'lgan   moyning   nisbati   nima?   Overlay   jarayoni   turli   tematik   qatlamlarda   
joylashgan   ma'lumotlarni   birlashtirishni   o'z   ichiga   oladi.   Eng   oddiy   holatda,   
bu   displey   operatsiyasi,   ammo   bir   qator   analitik   operatsiyalar   bilan   turli   
qatlamlarning      ma'lumotlar      jismoniy      jihatdan      birlashtirilgan.      Yopish      yoki   
fazoviy      birlashma,      masalan,      er      solig'i      stavkalari      bilan      tuproq,      xiyla,   
o'simliklar     va     er     egalari     to'g'risidagi      ma'lumotlarni    birlashtirish    imkonini   
beradi. 
Vizualizatsiya 
Farsam   operatsiyalarining   ko'plab   turlari   uchun   yakuniy   natijalar   -   bu   
karta      yoki      grafika      ko'rinishidagi      ma'lumotlarni      taqdim      etish.      Xaritada   
geografik      (fazoviy      majburiy)      ma'lumotning      juda      samarali      va      mazmunli   
usulidir.      Ilgari     kartalar      asrlar      davomida      yaratilgan.     GIS      kartografiyaning   
san'ati   va   ilmiy   asoslarini   kengaytirish   va   rivojlanayotgan   yangi   vositalar   
taqdim   etadi.   Uning   yordami   bilan   kartalarni   vizualizatsiya   qilish,   hisobot   
hujjatlari,   uch   o'lchovli   rasmlar,   grafikalar,   grafiyalar   va   stollar,   fotosuratlar   
va   boshqa   vositalar   bilan   multimediya   kabi   osongina   to'ldirish   mumkin. 
GIS   Texnologiyalari 

---

46 
 
GIS   boshqa   bir   qator   axborot   tizimlari   bilan   chambarchas   bog'liq.   
Uning      asosiy      farqi      -      fazoviy      ma'lumotni      boshqarish      va      tahlil      qilish   
qobiliyati.   Axborot   tizimlarining   birlashtirilgan   umumta'vati   tsenziyalanmagan   
bo'lsa-da,      quyidagi      tavsif      ish      stollari      (ish      stoli      xaritalash),      masofadan   
sezgir,   ma'lumotlar   bazasini   boshqarish   tizimlari   (DBTMS   yoki   DBMS)   va   
texnologiya   globalligini   namoyish   etishda   yordam   berishi   kerak   Joylashtirish   
(GPS). 
Har   qanday   jug'rofiy   axborot   tizimi   (GIS)   zamonaviy   tilda,   birinchi   
navbatda,   ilmiy   va   amaliy   ma'lumotlarga   asoslangan   loyihada   mavzuning   
ma'lum   natijaga   erishish   uchun. 
GIS   -   bu   geodeziy   usullari   bilan   zarur   ma'lumotlarni   to'plash   va   
qayta      ishlash      asosida      ushbu      ma'lumotlarning      yangi      shakli,      amaliy   
matematika   va   kompyuter   dasturlari   yaratilgan. 
"GEO-Axborot      tizimi"      iborasida      uning      mohiyatini      ochib      beradigan   
uchta   asosiy   so'z   mavjud. 
"Geo"   so'zi   bilan,   barcha   tadqiqotlar   va   tadqiqotlar   ob'ekti,   er   yuzi   
haqida   va   er   yuzida. 
"Axborot"      tarkibiy      qismi      bilan      qabul      qilingan      raqamli      grafik   
mahsulotda   olingan   ma'lumotlarni   qayta   ishlash   va   qabul   qilish   usullari   
bilan   bog'liq. 
"Tizim"   bog'lovchi   komponent   hisoblanadi,   bu   esa   tadqiqotning   butun   
rasmining      yaxlitligini      beradi      va      uning      barcha      elementlarini      va   
parametrlarini   fazoviy   shaklda   birlashtiradi. 
Geoinformatsion      tizimlarni      geo-protsess      bilan      ishlov      berish      bilan   
ishlash      imkonini      beradigan,      ammo      oddiy      tasvir      bilan      emas,      balki   
ro'yxatdan      o'tgan      dastur      sifatida      ko'rilishi      mumkin.      Ro'yxatdan      o'tish   
jarayoni      (majburiy)      uning      ostida      muayyan      harakatlar      Rasm      yo'nalishi   
bo'yicha,      muayyan      kamariya      tizimida      o'ziga      xos      yo'l.      Bu      boshqa   
dasturlardan   farqli   o'laroq,   GISning   asosiy   xususiyati   hisoblanadi. 
Bu      ikkala      maxsus      vositaga      ega      normal      xaritada      Mavjud      sirtning   
haqiqiy   modelini   yarating.   SO   B.   ma'lum   bir   lahzalar   Xaritaning   g'oyasi   
ma'lumotlarga   birlashtirish   edi,    ya'ni   karta   o'zi   emas,   balki   o'ziga   xos   
xususiyatlarga      ega      (tavsiflovchi      xususiyatlarga      ega).      Farsim      ma'lumotlari   
noqulay,      yagona      tizim      bilan      bog'lanish      va      tahlil      vositalarining      tashkil   
etilishi   GIS   tuzilmalarining   paydo   bo'lishiga   olib   keldi.   Ortal   va   fazaviy   
ma'lumotlarni   birlashtirish   GIS   binolarini   ko'rib   chiqish   mumkin